«Ez da zuzena herritar guztiak sinestunen tradizioan nahastea»
Erlijioa eremu publiko eta instituzioetatik ateratzea eskatzen ari da Orereta Laikoa, «sinesmenak arlo pribatuari dagozkiolako». Eliza katolikoak dituen pribilegioak ezaba daitezela eskatu dute.
Orain sei urte hasi zuen bidea Orereta Laikoa taldeak. Bide horretan hitzaldiak, apostasia sustatzeko kanpaina, eta instituzioetan zein eremu publikoan laikotasuna bultzatzea helburu duen mozioa aurkeztu du udalean. Laikotasuna zer den azaldu dute honako elkarrizketan, baita beren lanaren berri eman ere Joxe Luix Maritxalarrek, Jesus Gonzalezek eta Santi Angulok.
Orereta Laikoa taldea, nola sortu da, zergatik erabaki zenuten martxan jartzea?
Joxe Luix Maritxalar: Elizatik afiliazioa kentzeko mugimendu bat abiatu genuen aurretik, apostasia sustatzeko. Bide hori jorratzen hasi ginen orain sei urte, eta gerora beste galdera batzuk sortu zitzaizkigun: erlijioak zein bizitza zuen arlo publikoan, herriko jaietan nola txertatuta agertzen zen… Horiei erantzuteko, lanketa hori egiteko, sortu genuen taldea.
Santi Angulo: Hasiera hartan jendearengana jo genuen gehienbat apostasia bultzatzeko, eta laguntzeko. Horretan ari ginela, laikotasunaren gainean oro har arituko zen taldea sortzea erabaki genuen.
Bi lan egin ditugu ordutik: herriko jaien egitaraua aztertu, eta laikotasunaren mapa osatzeari ekin.
Jesus Gonzalez: Gipuzkoako Laikotasun taldeko kideak ere bagara.
Laikotasun mapa: zer da zehazki, zer bildu duzue bertan?
Gonzalez: Lanketa eginda herriko eragile askorekin hitz egin genuen. Betidanik planteatu ditugun agur eta ongietorri zibilak duin egiteko leku egokien beharra ere mahai gainean jarri dugu.
Angulo: Txosten bat egin genuen, eta bertan bildu genuen herrian zer ekintza erlijioso egiten diren publikoki, eta gainera, kasu batzuetan udalaren laguntzarekin.
Egun, Gabierrotako zaharren egoitzako areto bat dago bideratuta horretara, ez da egokia?
Angulo: Ordenantzetan hori azaltzen da, nahiz eta gero aukera dagoen beste leku batean ere egiteko. Ez zaigu egokia iruditzen, zer edo zer zibila egiteko estali egin behar direlako bertan dauden santuen irudiak, gurutzeak kendu, eta usaina ere, eliza baten usaina da. Kaperak ez du ematen agur zibilak egiteko behar dena, ez da egokia.
Maritxalar: Gabierrotakoarekin batera, Reina aretoa eta Merkatuzar erabiltzeko aukera ere badago behar balitz, alkatearen baimenarekin. Mozioan egin genuen eskaeretako bat izan zen hori; udala lanean ari da beste areto egokiago baten bila. Ezkontza zibiletarako erabiltzen den moduan, ongi legoke pleno aretoa erabiltzea agur zibilak egiteko ere. Hori, ordea, ordenantzan txertatu beharko litzateke, eta aurrerago ikusiko dugu zer gertatzen den.
Helbururik behinenak zeintzuk dira?
Gonzalez: Urriko plenoan onartu zen mozioan bildutakoa gauzatzea. Zinegotziekin elkarlanean aritzeko prest gaude horretarako, izan ere, agur zibilak egiteko aukera izan badago herrian, nahiz eta aretoa ez den egokia gure ustez. Baina herritar gehienek ez dute aukera horren berri; garrantzitsua iruditzen zaigu udalak hori badagoela zabaltzea, aukera hori eskaintzen duela herritarren artean.
Angulo: Plenoan onartu ziren puntuak betetzen direla begiratzea dagokigu orain.
Maritxalar: Oso lanketa delikatua da. Badira eragile eta elkarteak betidanik funtzionatu dutenak horrela, antolatu dituztela kutsu erlijiosoa duten ekintzak jai egitarauaren barruan. Udalak konpromiso bat hartu duenez, prest gaude elkarlana egiteko mozioak esandakoaren bidetik, eta beraiekin batera hitz egiteko eragileekin.
Mozioak suposatu duen lanketarekin batera, laikotasuna kontzeptu gisa zer den zabaltzen ari gara. Hori ere bada gure beste helburuetako bat.
Eta zer da laikotasuna, zer dago kontzeptu horren atzean?
Maritxalar: Askotan laikotasuna erabilia izan da erlijioaren kontrako elementu bat bezala, eta gu saiatuko gara hori apurtzen, ideia hori gainditzen. Lanketa hori egiteko kartelak eta eskuorriak zabalduko ditugu epe laburrean. Erlijioa instituzioetatik eta eremu publikotik arlo pribatura ateratzea da laikotasuna, eta arlo pribatuan edonork askatasun osoa edukitzea bere sinesmenak lantzeko.
Orain arte estatuaren zutabe bat izan da erlijioa; eremu publikoan, instituzioetan eta hezkuntzan sartzen da. Laikotasuna da hori bereiztea, esparru publiko eta pribatuak ezberdintzea. Eremu publikoan sortzen zaizkigun betebeharrak, eskubideak, legeak, edo arauak ez bezala, sinesmena pribatua da, norberarena.
Gonzalez: Laos hitza herria da grezieraz, eta laikoak ziren eta dira erlijiosoak ez direnak. Gu ez gaude sinesmenen kontra, bakoitzak sinets dezala nahi duena askatasun osoz. Sinetsi hala ez sinetsi, berdin tratatu behar da jendea eta erlijio guztiak. Baina gure kasuan, katolikoak dituen pribilegioak amaitzea eskatzen dugu.
Angulo: Azkenean esaten ari garena da administrazio publikoak ezin duela jokatu sinesmen erlijioso baten edo bestearen alde, sinesmenak esparru pribatura eraman behar dira, etxera edota eliza barrura, kultu eremuetara; eta administrazio publikoak egin behar duena da denak modu berean tratatu inori pribilegiorik eman gabe. Hori da guretzat laikotasuna, pribilegiorik gabeko egoera bat. Laikotasuna sinesmen guztiak askatasunez eta maila berean tratatzen dituen jarrera demokratikoa da. Zer da onena? Erlijioak instituzio publikoetatik kanpora uztea.
Gonzalez: Tradizio erlijiosoa sinestunen tradizioa da; ez da zuzena herritar guztiak horretan nahastea, eta udalak ez du inoren kultu eta sinesmenaren propaganda egin behar. Sinestunek apaizak, imanak, errabinoak edo dena delakoak ondo zaindu nahi badituzte, beren kontua da, sinestunena, ez gurea; izugarria iruditzen zait gure zergetatik ordaintzea, edota OHZ, transmisio edo BEZa ordaindu behar ez izatea. Madrilgo artzapezpiku izan zen Rouco Varela milioi bat euro baino gehiago balio duen etxe baten bizi da. Bateren batek utzi zion elizari, eta ez dute inongo zergarik ordaindu sekula. Ez dago eskubiderik; gainontzeko herritarrek ordaindu behar badugu, beraiek ere. Jende ugari bizi da kalean, eta haiek, berriz, pribilegio guztiak dituzte.
Urriko plenoan onartu zuten zuen mozioa EH Bildu eta Elkarrekin Errenteria alderdien aldeko botoekin. PSE-EEk eta EAJk kontra egin zuten. Zer suposatu du mozioak aurrera egiteak?
Gonzalez: Orain urte batzuk ere aurkeztu genuen, eta bozketa antzekoa izan zen: PSE-EE, EAJ eta PPk kontra egin zuten, eta Bilduk eta Ezker Anitzak babestu zuten. Alderdi guztiekin hitz egin dugu, lanketa handia dago mozioaren atzean.
Angulo: EAJk kontra egitea espero genuen, baina PSE-EEk kontra egitea inondik inora ere ez.
Gonzalez: Eta are gutxiago esatea mozioak diskriminatu egiten duela. Guk guztiak berdin tratatzea eskatzen dugu, eta bueltan, diskriminatzen dugula entzun genuen; beraiek dira madalenetan prozesioaren atzean joaten direnak, eta beraz, katolikoak ez direnak diskriminatzen ari dira, zinegotzi gisa, korporazio gisa egiten dutelako.
Angulo: Mozioa aurrerapausua da, berez, orain bete egin behar dute.
Eliza katolikoak immatrikulatu dituen herriaren ondasunak herriari itzultzeko izapide politiko zein juridikoak egitea eskatu zenuten mozioan, eta plenoak onartu. Zenbat immatrikulatu ditu eliza katolikoak Errenteria-Oreretan?
Angulo: Hiru espazio dira herrian: Andra Maria Jasokundearen parrokia; atzean dagoen eranskina, sakristia edo apaizaren etxea; eta Mikelazulo zubi inguruko kalea. Bi eraikinak dira, eta bestea, espazioa. Herri bidea delako uste dugu ez dutela ezer eraiki bertan.
Maritxalar: Jose Maria Setienek egindakoak dira hiru immatrikulazioak, duela hamabost bat urte.
Gonzalez: Horrek ez du esan nahi toki horiek bakarrik dituztela, eta horietan bakarrik ez dutela ordaintzen OHZ. Ez dakigu beste eraikinen egoera zein den. Kontua da batzuetan aiton-amonak hil eta oinordekorik ez dutenean etxea elizari uzten diotela. Donazio moduan hartzen dituzte, eta orduan beraiena da; gero beste kontua da zergak ordaintzen dituzten edo ez.
Oiartzunen kasuan Done Eztebe parrokia eta Ozentzioko ermita dira immatrikulatuak.
Maritxalar: Zerua irabazteko askok egin dute hori, ondareak ematearena.
Angulo: Franco garaian auzo berri bat eraikitzerakoan egiten zen eremu bat eskolarentzat, anbulatorioarentzat, eta elizarentzat. Hiru espazio utzi behar ziren auzo berrietan.
Gonzalez: Franco ondoren ere hala jasota zegoen ordenazioan. Ezaguna den azkena Loiolako erriberetan Moneok egindako eliza da.
Angulo: Ikerketa bat egin beharko lukete udal teknikariek, aztertzeko zeintzuk diren herri honetan elizaren eskutan dauden eraikin guztiak: elizak, kaperak, etxeak, lokalak…
Maritxalar: Immatrikulatutako guztiak herriari itzuli behar dizkio elizak. Herriak eginak dira: lana eta zerga publikoak eliza guztiak egiteko erabili izan dira. Beti kontsideratu izan da elizak herriarenak zirela, horregatik ez zuten jabegorik; hain justu jabegorik ez dutenak bereganatu ditu elizak.
Jaien barruan kutsu erlijiosoa duten ekintzei ere erreparatu diezue. Zer eskatzen duzue zehazki arlo horretan?
Angulo: Santuen izenak erabiltzea ez dugu egoki ikusten eta horien ordez, instituzionalki Emakumeen Eguna, edo Kuadrillen Eguna erabiltzea proposatzen dugu. Meza azaltzen da egitarauan, eta hori ez du jai batzordeak antolatzen, beraz, ez luke lekurik izan beharko. Herriko jaiek laikoak izan behar lukete. Baina harago joanda, udal txistulariak, musika banda, dantzariak aritzen dira prozesioan; guk eskatzen dugu udalak eragile horiekin dituen hitzarmenetan ez ditzala derrigortu prozesioan parte hartzera.
Gonzalez: Prozesioak, gainera, egitarauaren barruan azaltzen jarraitzen du, eta udalbatzak lagunduta egiten dela dio. Onartezina da hori; egia da EAJ eta PSE-EEko zinegotziak joaten direla soilik, baina programa ofizialean azaltzen da. Joan nahi badute joan daitezela, modu pertsonalean, ez herritarren ordezkari gisa.
Laikotasunaren alde egin nahi duten herritarrei zer dagokie egitea?
Maritxalar: Ohituraren inertzia oso indartsua da, lanketa bat eskatzen du ulertzeko arrazoia eta sinesmenak bi kontzeptu ezberdinak direla, arlo publikoa arrazoiaren arloa dela, eta sinesmenak beste bide bat daukala; hori ulertzen hasten garen neurrian, normaltasunez ikusiko dugu. Sinesmena arlo publikoan sartzen da: argazkia apaiza, guardia zibila eta alkatea erakusten dituena da; 1.500 urte daramagu horrela, eta inertzia hori gelditzea kostako da.
Angulo: Herritarrei dagokigu defendatzea bi espazio horiek bananduta egon behar dutela; laikotasunaren kontzeptua ziurrenik ez dago ondo landuta, ez du jendeak argi. Guk eskatutakoa tradizioen aurka doala esan zigun EAJk plenoan, baina tradizioak ez dira beti onak, eta aldatu egin behar dira, bai animalien kontura, alardeen kontura…
Gonzalez: Ezkontzekin izugarrizko parafernalia dago oraindik, baina gaur egun %60a ezkontza zibilak dira, hamarretik zazpi Gipuzkoaren kasuan. Bide hori zabaldu behar diegu agurrei eta ongietorriei, beste aukera duin batzuk eskaini.
Maritxalar: Nik ez dut uste beste mundu bat dagoenik, eta segur aski, jaungoikoari, ez zaio inporta hori pentsatzea.