Paleolitoaren gordeleku
Aurkikuntza garrantzitsua egin berri dute Aitzbitarteko kobazuloetan. Milaka urtez gordetako Paleolito garaiko labar artea antzeman dute. Hasiera baino ez da, grabatu gehiago izan daitezkeela uste dute adituek
Gravette garaiko bisontearen grabatua aurkitu dute adituek Aitzbitarten. Argaztia: Diego Garate
Grabatu batzuk grafitiak dituzte gainean, irudian azaltzen denaren antzera. Argakia: Diego Garate
Felix Ugarte elkarteko espeleologoak eta arkeologoak Landarbason. Argazkia: Sergio Laburu
«Aitzbitarte Paleolito garaiko erreferente garrantzitsuena da»
Diego Garate, Bilboko arkeologia Museoko arkeologoa Zer suposatzen du Aitzbitarten egindako aurkikuntzak? Aitzbitarte bihurtu da Gipuzkoako Paleolito garaiko zentro garrantzitsuena. Mendi bakarrean aztarnategi nabarmenak daude, Aitzbitarte III eta IV kobazuloetan batez ere, eta apaindutako lau kobazulo daude. Horrelako kontzentrazio bat ez da topatu inon. Deban badira hainbat kobazulo apainduak, baina ez daude mendi berean, bailaran zehar sakabanatuta baizik. Kasu honetan zentro bakarra da, mendia unitate bat zen haientzat. Kobazulo guztiak ezagutzen zituzten, eta 10.000 urteko epean jendea bizitzen izan da Aitzbitarten. Oso garrantzitsua da. Kantaurialdean aurkitu den Gravette garaiko lehen arrastoa da grabatuetako bat. Landarbason gehiago izan daitezkeela uste duzu? Bai, segur aski. Bakarrik begirada bat eman dugu momentuz, ikerketa guztia egin gabe dago, eta gauza gehiago aurkituko ditugu. Esan duzu ikerketa egin gabe dagoela. Zer da zehatz-mehatz egin duzuena orain arte? Irailean prospekzioak egin genituen kobazuloetan, eta Aitzbitarte V kobazuloan grabatuak aurkitu genituen. Handik hamar egunera espeleologoek beste bi kobazuloetan aurkitu zituzten grabatuak. Orain arte egin dugun bakarra txosten bat izan da, kobazuloetan zer dagoen azaltzen duena, baina ikerketa guztiz egin gabe dago oraindik. Eta zeintzuk izango dira hurrengo urratsak? Hemendik hilabete batzuetara ikerketa hasiko dugu. Aurrekontua prestatu behar dugu eta aldundiak onartu behar du. Ondoren egin behar den lehenengo gauza da kobazuloen topografia zehatza, gaur egun duguna ez delako zehatza. Topografiak, planoak dira. Momentuz aurkikuntzak izan diren kobazuloenak egingo ditugu, III, V eta IX kobazuloetakoak hain zuzen ere. Espeleologoek badakite beste galeria batzuk daudela kobazuloetan, baina ez dira planoetan azaltzen. Espeleologoek aurretik joan eta esploratu egingo dituzte, eta ondoren, guk, arkeologoak, zer edo zer gehiago dagoen aztertzera joango gara. Horma guztiak arakatuta, berriz, dokumentazioa egin behar dugu: argazkiak, kalkoak… datu guztiak hartu. Askotan irudiak bata bestearen gainean daude, eta hori zaila da gero irakurtzeko, ez da erraza jakitea zer dagoen grabatua. Hasten zara marrak irakurtzen eta nahikoa zaila egiten da lan hori. Nola izan zen aurkikuntza? Kasualitatea izan zen? Ez, aurkikuntza ez zen kasulitatea izan. Guk imaginatzen genuen zerbait egon behar zuela Aitzbitarten, 2012. urtean Aitzbitarte IV kobazuloan hainbat marra gorri oso galdu aurkitu genituelako. Ikusita mendian dauden aztarnategien potentziala, zer edo zer egon behar zuen. Ideia hori bagenuen, eta Felix Ugarte elkarteko espeleologoek oso ongi ezagutzen dituzte kobazulo horiek. Elkarlanean hasi ginen, eta lehen grabatuak nik ikusi nituen Aitzbitarte V kobazuloan, eta ondorengoak beraiek. Horrek berdin dio, elkarlanaren uzta izan delako emaitza. Garrantzitsuena honakoa da, arkeologoek eta espeleologoek elkarlana egiten dugunean emaitzak izaten dituela. Zergatik ez dira grabatu horiek aurretik topatu, zein da arrazoia? Arrazoi asko daude, eta ez bakarrra. Gaur egun arte, hemen Euskal Herrian aurkitu diren kobazuloak santutegi handiak ziren, Ekain, Altxerri, Santimamiñe… simil bat egiten badugu azken horiek ziren katedralak, baina gauza txikiagoak eliza parrokialak, ermitak eta halakoak hemen falta ziren. Kantabria eta Asturiasen horrelakoak badaude, baina Euskal Herrian ez zeuden. Hori ikusita, orain hamar urte prospekzioak egiten hasi ginen eta horrelako gauza txikiagoak bilatzen. Guk esaten dudanean, arkeologoez ari naiz. Bizkaian hasi ginen begiratzen, eta 2012an Gipuzkoan eta Nafarroan jarraitu genuen. Tokian tokiko espeleologoekin aritzen gara lanean, eta horrela aurkitzen dira gauzak, guk kobazuloak non dauden batzuetan ez baitakigu. Irudiak ez dira bilatu, han zeuden, zailak ziren ikusteko batzuetan, grabatuak oso finak badira ez direlako batere errazak ikusteko. Ekaingo panela, zaldiena, hori edonork ikus dezake, baina gauza txikiagoak badira ez zara konturatzen, asko begiratu behar da eta norbaitek esan behar dizu hor dagoela zu konturatzeko. Zein bitarteko dituzue kobazuloan sartzeko? Erabiltzen dugun argia gaur egun oso garrantzitsua da. Orain 30 urte Jose Miguel Barandiaranek egiten zituen ikerketetan bazuen linterna txikia zuloan zehar ibiltzeko jauzi gabe. Guk baditugu LED foko izugarriak, futbol zelaia argiztatzeko modukoak, oso garestiak baina beharrezkoak halako gauzak egiteko. Hori oso garrantzitsua izan da azken aurkikuntzak posible izateko. Argia oso garrantzitsua da, eta azken 15 urteetan asko aldatu da, baliabide izugarriak ditugu LED argiekin. Gravette garaiko grabatuari eman diozue garrantzia. Zergatik da hain garrantzitsua? Aitzbitarte IXan bisonte bakarra agertu da, oso sinplea gainera, bakarrik ditu adarrak, konkorra eta buruaren hasiera, baina estiloari dagokionez ez da halakorik Kantaurialdean, ezta Iberiar penintsula osoan ere. Isturitzen (Behe Nafarroa) orain dela pare bat urte horrelakoak aurkitu genituen. Halakoak Frantzian aurkitu dira, eta badira aztarnategi garrantzitsu batzuk. Mendebaldean daude, Pirinioen erdialdean, Frantzian eta Mediterraneoan. Guretzat oso arraroa zen hori, hemen Euskal Herrian Gravette aldiko aztarnategiak eta Frantziakoak oso antzekoak dira. Ematen du Isturitz dela zentroa, eta bere alboan edo inguruan dauden aztarnategiak harekin lotura dutela. Aitzbitarte III aztarnategiak Isturitzeko satelitea dela dirudi. Artean ez zen loturarik ikusten Kantaurialdean, beste gauzak egiten ziren. Orain bi urte Isturitzen aurkitu genituen eta orain Aitzbitarten, eta horrek aldatzen du gure interpretazioa. Grafitiak ere azaldu dira grabatuen gainean. Horiek garbitzea izango duzue? Aitzbitarte V kobazuloan Madalein aldiko bisontea dago, eta gainean badu ikatzez egindako grafitia. Gu kentzen saiatuko gara. Aldundian badaukate zaharberritze tailerra eta haiekin batera saiatuko gara garbitzen. Gainera, hori da nire ustez bisonterik politena. Kobazuloak itxita daude momentu honetan. Aukerarik izango da gero bisitak egiteko Aitzbitarten? Zein izango da kobazulo hauen etorkizuna? Bisitak egitea ezinezkoa da. Oso arriskutsuak dira kobazuloak. Aitzbitarte IX kobazulora heltzeko, adibidez, bada 10 metroko desnibela, eta rapelatzen jaitsi behar da, ez da erraza. Baztertuta dago guztiz bisitena, beraz. Baina gaur egun baliabide pila dago hori erakusteko, 3D bat eginez, edo fotogrametria bidez… horrelako euskarriak sortzea dago, eta gaur egun ez dira hain garestiak. Lehenengo gauza ikerketa egitea da, baina bada beste fase bat, dela aurkitutakoari zabalkundea ematea, eta batez ere Errenteriako jendeak jakitea zer dagoen kobazulo horietan. Bertako jende guztia egon da kobazulo horietan inoiz, eta bat-batean jakitea halakoak daudela izugarria behar du izan. Zer edo zer egin behar da jendeari erakusteko aurkitutakoa.
