Elkanoren ‘Victoria’ ontzia Albaolan eraikiko dutela iragarri berritan Kultur Faktoriaren bilakaeraz aritu da elkarteko buru Xabier Agote ; pozik lortutakoekin, egitasmoak ez dituzte faltan.
Atzerritar asko daude Albaolan ikasten; argazkian Xabier Agote ageri da (ezkerretik hirugarrena) ikasle atzerritarrez inguraturik.
Pasaiako Itsas Festibalaren atarian iragarri dute Albaolaren hurrengo munta handiko proiektua. Elkanok munduari bira emateko erabili zuen
Victoria ontziaren erreplika eraikitzea, balentria haren 500. urteurrena betetzear dela.
San Juan baleontzia uretaratu aurretik ekingo dio lanari Albaolak, izan ere, galeoia aurki bukatuko baitu Albaolak, elkarteko buru Xabier Agotek baieztatu duenez: «Egitura nagusi guztia dagoeneko bukatuta dago, eta denbora daramagu barruko eremu guztiak lantzen».
Barrualdea bukatuta, kanpoko dena ixteari ekingo diotela iragarri du, Zaraitzu bailarako lagunek eman dizkien Iratiko izeiekin galeoiaren mastak eta belak lotzeko erabiltzen diren hagak eraiki bitartean.
Dena ondo bidean, 2020an uretaratu nahi du San Juan Albaolak, ahal dela Pasaiako Itsas Festibalaren bigarren ekitaldian, eta hortik aurrera, nola ez, nabigatzen jarri.
Iragana hobeto ulertzeko
Xabier Agote Albaolako boluntario beteranoenetako batekin hizketan.
Uretaratu ondoren, «bigarren bizitza bat» izango du
San Juan galeoiak, uretan. «Irrikitan gaude ontzi horretan enbarkatu eta nabigatzeko», aitortu du Agotek. Hala aritzen dira baita ere Pasaiako Itsas Festibalera etorriko diren
L’Hermione eta beste ontzi historiko batzuk, eta hala ariko da etorkizunean
San Juan, munduan zehar antolatzen diren beste itsas festibalak bisitatuz, «euskal historiaren enbaxada gisa». Ternuara joango direla berretsi du baita ere Agotek, eta horretarako, aurretik jendea formatuko dutela nabigazio tradizionaleko eskolan.
Ontzia nabigatzen ez dagoenean, Albaolako eskaintzaren osagarri izango da galeoia, «ontzi museo bat, XVI. mendeko euskal itsas teknologiaren erakusgarri».
Ontziak, horrez gain, «arkeo-nabigazio prozesu bat» osatu beharko duela aurreratu du Agotek: «Ontziak azaldu behar digu nolakoak ziren garai hartako itsas sekretuak. Nola egiten zuten euskaldunek XVI. mendean Ternuara joateko, bakarrak zirenean baleak ehizatzen munduan.
San Juan-ek sekulako aukera emango digu gure itsas historia hobeto ulertzeko».
San Juan galeoia epe laburrean bukatuko du Albaolak eta 2020 uretaratu nahi dute
Datorren urtean hasiko dira Elkanoren Victoria ontzia eraikitzen
Zentzu horretan, Agotek ohartarazi du oso kontuan hartzekoa dela
San Juan erreplika zehatz bat dela: «Berreraikuntza asko antzaldatuak izan dira, eta gurea erreplika zehatz-zehatza da, horretan datza UNESCOren babesa». Izan ere, UNESCOk
San Juan-en eraikuntza babestu izanak sekulako balioa du Agoteren ustez, are gehiago kontuan hartuta, munduan babeslego hori jaso duen ontzi bakarra dela.
Elkanoren ontzia
Hurrengo erronkatzat Victoria ontzia zergatik hautatu duten galdetuta, Agoteren argudioen zerrendan ez dira falta arrazoiak: «1522an Elkano Sevillara iritsi zen Victoria ontzian, eta ekintza horrekin lortu zuen aurreneko aldiz mundu osoari buelta ematea. Niri iruditzen zait gertakizun itzela dela».
Argazkiko ontzia Pasaiako Itsas Festibalean uretaratuko dute.
Balentria haren tamainaz jendartea ez dela behar bezala jabetzen iritzi dio Albaolako buruak, eta horri neurria eman nahian jarraitu du: «Elkanoren espedizioa izan zen Pazifikora iristen eta hura zeharkatzen lehena».
Gaineratu duenez, espedizioen parte hartu zuten bost itsasontzietatik bakarra iritsi zen helmugara, Victoria ontzia, hain zuzen. Eta ez hori bakarrik: «250 lagun inguruko tripulaziotik 18 besterik ez ziren iritsi Sevillara. Gainontzeko guztiak hil ziren bidaia bitartetan, eta beste askok desertatu zuten».
Baina bada pisuzko beste arrazoi bat Elkanoren Victoria ontzia berreraikitzeko. Albaolako ikerlariek baieztatu ahal izan dutenez, espedizio hartan parte hartu zuten bost itsasontzietatik hiru euskal jatorrikoak ziren.
Victoria ontzia Ondarroakoa zen, eta lekeitiarra espedizio bereko
Trinidad ontzia, Magallanesek erabili zuena, eta portura sekula iritsi ez zena.
San Antonio izena zuen espedizio hartako hirugarren ontzi euskalduna, Bilbo aldekoa, eta Erandioko gizon baten jabetzakoa.
La Concepción galiziar jatorriko ontzia zela badakite ikerlariek, baina ez dute zehazterik izan
Santiago izeneko ontzia nongoa zen.
Baina denaren gainetik Albaolak
Victoria ontzia berreraikiz goraipatu nahi duena argi du Agotek: «Albaolak ospatuko duena da hori guztia euskal itsas teknologiak ahalbideratu zuela. Munduan inoiz egin den itsas espediziorik epikoena %100 euskal itsas teknologia erabiliz egin zela. Hori gertatu zen duela 500 urte euskal kostaldean, eta hori da Albaolak harrotasun osoz aldarrikatuko duena hemendik aurrera».
Horretarako lanean hasiak dira jada Kultur Faktorian, ikerketa fasean bete-betean: «Buru-belarri ari gara itsasontzi haren ezaugarri zehatzak nolakoak ziren erabakitzen». 85 tonako ontzi bat zela badakite, eta garai bereko beste euskal itsasontzien ezaugarriak kontuan hartuta, planoak lantzen ari dira, ikerketa bukatuta, datorren urtean eraikitzen hasi ahal izateko.
Rankingean hirugarren
Gero eta turista gehiago iristen dira Kultur Faktoriara.
Albaola, baina, ez da errepliken eraikuntzara mugatzen. «Proiektu integrala da», Agotek ohartarazi duenez: «Gure ahalegina beti izan da euskal itsas ondarearen eremu guztiak lantzea. Ontzigintza, nabigazioa, arkeologia, ikerketa, formazioa, dibulgazioa… saiatzen gara denetarik egiten, eta horrela lan eginez lortzen dugu puzzlearen pieza guztiak osatzea».
Zentzu horretan, faktoriaren bilakaerari erreparatuta «oso pozik» agertu da Agote, proiektua martxan jarri zutenean zituzten helburu guztiak bete dituztela goraipatuta.
2014ko ekainaren 24an zabaldu zuten Albaolaren Kultur Faktoria, San Juan galeoiaren kila jartzearekin bat. Ordutik lortutakoak zerrendatu ditu elkarteko buruak: «Berreskuratu dugu teknologia bat guztiz galduta zegoena». Horrez gain, formazioaren esparruan egin duten lana nabarmendu du: «Hasieratik aritu gara jendea formatzen, baina iazko irailetik modu formalean ari gara, Aprendiztegi ontzigintza eskolaren bitartez».
Elkartean gero eta boluntario gehiago daudela gaineratu, eta gero eta bisitari gehiago dituztela baietsi du: «Gure datuak oso onak dira. Gipuzkoako hirugarren museorik bisitatuena gara Donostiako Aquariuma eta San Telmoren ondoren».
1999 urtean ekin zion bideari Albaola elkarteak, hastapenetan Donibaneko ontziola txikitxoan. Ordutik, baina, asko handitu da proiektua eta bidean gauza asko ikasi dituztela nabarmendu du Agotek: «Albaolaren hasierako helburua Euskal Herriko itsas ondarea balioan jartzea zen», gogoratu du, baina hasieratik Oarsoaldea Garapen Agentziarekin izan duten elkarlanaren eraginez, «itsas ondarearen aldarrikapen hori tresna bat dela ohartu» direla dio, «eta ez helburu bat». Zentzu horretan, Agotek dio beti egon direla «oso adi» beren lana «hurbileko gizartearen probetxurako» izan dadin.
Turisten jomuga
Turismoa erakartzea lortu dutela goraipatu du, bide batez, Agotek, Kultur Faktoriara iristea ez dela erraza ohartaraziz eta Albaolara iristen diren bisitariak hara propio doazela nabarmenduta: «Ostalariek, orokorrean, adierazi digute oso pozik daudela gurekin, eta komunikabideei esker, Pasaia, Euskal Herriko itsas ondarearen eta bere historiaren erreferenterik handiena da gaur egun, alde handiarekin. Nik uste dut oso onuragarria dela herriko identitate eta harrotasunerako».
Turismo ereduaren gaineko eztabaida pil-pilean, Agotek argi hitz egin du: «Badaude leku jakin batzuk saturatzetik gertu egon daitezkeenak, baina nik uste dut Pasaian egoera horretatik oraindik oso urruti gaudela». Are gehiago, inguruan turistak ikustea biziki maite duela aitortu du: «Ni neu ahalegintzen naiz turista izaten. Uste dut euskaldunak turismo asko praktikatzen dugula, eta masifikazio egoera horiek kenduta, niri gustatzen zait turistak ikustea».
Gainera, Albaolara iristen diren turisten profila «oso interesgarria» dela iritzi dio: «Guregana etortzen den turistaren profila gure nortasunaren bila datorrelako. Interesatzen zaio Euskal Herria eta euskal kultura, eta bilatu nahi ditu euskal kulturaren gakoak. Guk poz-pozik eskaintzen dizkiogu gako horiek».
Zentzu horretan, kultur faktoria oso tresna eraginkorra izan daitekeela defendatu du Agotek: «Gurea sekulako tresna da euskal kultura helarazteko mundura». Izan ere, Agoterentzat «euskaldunon historia da munduan egon daitekeen itsas historiarik ederrena».
Eta horretan ari da Albaola sortu zenetik, iragan zinez epiko eta baliotsu baten historia haizatzen, Pasaiako Kultur Faktoriatik mundura.
Ontzi ikusgarriak elkartuko ditu Itsas Festibalak
Maiatzaren 17tik 21era bitartean egingo da lehen aldiz Pasaiako Itsas Festibala, eta jaialdia iraun bitartean ontzi ikusgarriak elkartuko dira badian, askotariko jatorri eta tamainakoak. Lafayettek AEBko Independentzia Gerrara egin zuen bigarren bidaian erabili zuen
L’Hermione ontziaren erreplika izango da festibalaren harribitxia, baina ez bakarra. Guztira 100 ontzi ariko dira badiaren alderik alde, guztiak tradizional eta historikoak, eta tartean izango dira monumentu izendapena duten Frantziako hamabi ontzi ere.
Baina uretan soilik ez. Lehorrean ere izango da zerekin gozatu. Kultur egitarau oparoa atondu dute Galizia herrialde gonbidatu nagusi izango duen festibalerako. Gastronomia, artisautza, kale animazioa … Eta nola ez, musika kontzertu erakargarriak, guztiak doan.
Kiko Venenok joko du festibalaren lehen egunean, maiatzaren 17an, San Pedroko kaian, eta Anne Etchegoiyenek eta Maika Makovskik hartuko diote lekuko ostiralean (maiatzak 18), Donibaneko Bizkaia plazan eskainiko duten kontzertuarekin. Doinu dantzagarrienak Morcheebak ekarriko ditu, maiatzaren 19an, larunbatez, Trintxerpeko Hospitalillora. Kontzertu guztiak 21:00etan hasiko dira eta den-denak doan izango dira.
