Arantzazu Martiarena: "Baserritarrak dira Euskal Herriko paisajea horrela mantentzen dutenak"
Oiartzuarra Lurgintza kooperatibako kudeatzailea da, eta nekazari eta abeltzainei zerbitzu ematen die. Basogintza ikasketak egin ditu, eta horretan ere bai lanean aritzen da, enpresa propioarekin. Lehen sektoreari begirada eman dio
Arantzazu Martiarena. 
Arantzazu Martiarena.
Arantzazu Martiarena oiartzuarra Lurgintza kooperatibako kudeatzailea da, eta nekazari eta abeltzainei zerbitzu ematen die. Basogintza ikasketak egin ditu, eta horretan ere bai lanean aritzen da, enpresa propioarekin. Lehen sektoreari begirada eman dio.
Gipuzkoa Plazan gelditu gara, Donostian, landa eremutik pixka bat urruti. Zergatik?
Bi fronte dauzkat irekita. Batetik, Lurgintza nekazal kooperatibako kudeatzailea naiz, eta orain bilera daukat aldundian. Bestetik, enpresa propioa daukat, Basoneurri, eta horiek basogintzara dedikatzen dira.
Bi ertzetan zabiltza.
Bai, eta gustura. Lehenbiziko sektorearentzako bizi naiz. Ez dakit ongi ala gaizki egiten dudan, baina bizitza lehen sektorearentzako planifikatuta dut.
Ez al da zaila horrela bizitzea?
Niretzako, basogintza lana da, bai, baina pasio bat da ere bai. Lurgintza, momentu honetan, tokatzen zaidana da, egin behar dena da. Uztailean hasi nintzen, eta pentsatzen dut urte bat barru-edo lasaiago egongo naizela. Aurreko urte eta erdian teknikari moduan aritu nintzen.
Baso eta inguruneko ingeniaritza ikasi zenuen. Nola egin duzu salto kudeaketara?
Proposatu zidaten kooperatibistek, eta erronka bat da. Erronka horri aurre egiteko, Enpresen Admnisitrazio eta Zuzendaritzako master bat egiten ari naiz. Horixe tokatzen da orain. Behin horrelako eskaintza bat edukita, erantzuteko prest nago. ‘Zer behar daukat nik behin Lurgintzan lan eginda? Konfiantza irabazita daukat baserritarrekin eta…’.
Akomodatzea tokatzen zitzaidan momentuan tokatu zait hau. Baina zer edo zergatik eskainiko zidaten. Saiatuko naiz denborarekin nire marka uzten.
«Lehen sektorea ez da erakargarria; zortzi orduko lanordua eta soldata finkoa, bai»
Zein da Lurgintzaren funtzioa?
Lehen sektorearentzako —nekazaritza eta abeltzaintza— aholkularitza zerbitzu integrala da, baserritarrek hala nahi badute. Elkarteen koordinazioa eramaten du, batetik. Arraza elkarte batzuen koordinazioa egiten dugu: betizuak, behorrak…
Bestetik, fiskalitate kontuak eramaten ditu, kanpoko edozein gestoria bezalaxe. Hainbat salbuespen daude lehen sektorean, arlo askotan. Ustialekuetako kudeaketa tekniko-ekonomikoa da hirugarrena. Helburua da baserritarren emaitza teknikoak hobetzea.
Horiek lortuta, ekonomikoak lortzea. Baten batek arazoren bat baldin badauka, edo elkarte bat sortu nahi dela, edo gazteak instalatzeko aholkularitza… Hori ere lantzen da.
Ganadu mota ezberdinen elkarteak batzen dira. Elkarte ezberdinetako kideak ba al daude?
Bai, bai! Badaude batzuk behi pirenaikak dituztenak, eta behorrak. Horrez gain, kudeaketa eramatea nahi baduzu, hori aukeratzen duzu. Nahi duzun zerbitzua aukera dezakezu.
Alde batetik, kooperatibistak daude, eta horiek 210 bat dira. Bestetik, erabiltzaileak daude, eta kasu askotan ez dira bazkide egiten ezjakintasunagatik. Bazkidetzak kostatzen du 60,10 euro hasieran jartzea, eta 15 euro urtero. Ez naiz ausartuko zenbat erabiltzaile ditugun esatera; errenta aitorpena askori egiten diegu, kontuak eraman beste askori… Gu bezalako enpresa bat ere badago: Abelur. Horiek ere Azpeitian daude. Ongi eramaten gara.
Lehen sektorea atzeraka egiten ari den sektore bat da, datuek esaten dutenez…
Ez da erakargarria. Gaur egun erakargarria da zortzi orduko lanordua eta hilabete bukaeran soldata finko bat edukitzea. Hori ezagutzen baduzu, askoz ere erakargarriagoa da.
Baratzegintzan, adibidez, baratze bat daukazu, kazkabarra egin, eta galduta geratzen da. Beti pendiente egon behar duzu.
Beste alde batetik, askatasuna daukazu: behiak goizean eta arratsaldean jetzi behar dituzu. Neguan libreago egon zaitezke; udaran belarrak biltzearekin-eta lan handiagoa dago. Baina beno, sinetsi egin behar duzu, eta gustatu behar zaizu lehen sektorea.
Animaliek ematen dizuten patxada hori ez dizu inork emango. Zuretzako ari zara lanean, baina aldi berean gizartearentzako elikagaiak sortzen ari zara. Askotan ahazten zaizkigu elikagaiak nondik datozen.
Ez al da gogorra?
Segun eta nola ikusten den. Batzuetan gogorragoa da beste baten menpe, bulegoan, zortzi orduz egotea… Gustatu behar zaizu.
Badago ordezkapen zerbitzu bat, diruz lagunduta. Oporretara joan nahi duzu, eta eguneko 30 eurogatik, zuk ahal duzu lagun bat bilatu eta horri 110 euro ordaintzen zaizkio. Gainontzekoa aldundiak jartzen du. Ez daukagu pertsona finko bat, baina bizilagunen bat edo senideren bat egongo da prest.
Berez ez direlako enpresa ohikoak, ezta? Askori txikitatik etortzen zaien zerbait da.
Gaur egun instalatzen diren gazteak bi eratakoak dira. Batetik, etxetik jaso dutenak, behiak edo ardiak izan dituztenak, eta bestetik, kalean hezi direnak. Probatu nahi dute, edo badakite lehen sektorea gustuko dutela. Kontua da inbertsioak oso altuak direla. Nahi baduzu artzain munduan sartu, edo abeltzain bezala, gastuak asko igotzen dira.
Aurten hogei gazte dauzkagu monitorizatuta. Horietatik ea hamabi bat instalatzen diren aurten. Kaletik datozen gehienak barazkigintzan sartzen dira. Inbertsio txikiagoak dira; baratze batekin eta negutegi batekin bizitzeko adina ematen du.
«Kaletik datozenak barazkigintzan sartzen dira; inbertsio txikiagoa behar du»
Beste kasuetan, herentziaren kontua egon daiteke.
Bai, badago, baina ni baserrikoa naiz, eta etxean beti entzun izan dut: ‘Baserritik ez dago ezer ere ez. Ikas ezazu eta joan zaitez baserritik kanpo’. Agian hor akats bat egon da.
Esan duzu hogei gazte direla monitorizazioan. Nola doa?
Nekazaritza bulegoarekin jartzen zara harremanetan, eta hark bideratuko zaitu Lurgintzara edo Abelurrera. Proiektua lantzen hasten zara, eta diru laguntza epealdian eskaera egiten duzu. Lursaila erosten duzu eta instalatzen zara, izena eman, eta zure proiektua lantzen hasi.
Lehenengo urtean hainbeste egin behar duzu, eta bigarrenean beste hainbeste, dena kolpetik egin gabe, bost urteko aurreikuspenarekin; aholkularitza jasotzen da. Bukaeran, helburua da lehen sektoreko jardueratik gutxienez 9.600 euro ateratzea, eta nekazari titulua ateratzea.
Naturaren apetara daude baratzeak. Kalterik jasanez gero, ba al daude laguntzak?
Kazkabarra zure baratzean bakarrik erortzen bada, ez. Hondamendi bat pasatzen baldin bada, Erriberan gertatzen den bezala, partida bat ateratzen da horri aurre egiteko.
Badaude bestelako laguntzak —PAC, ordainketa bakarra, IFM…—, zure lana txukun egiten baduzu, zelaiak garbi mantenduta, edo ekologikoan bazaude. Ustialeku batzuetan bazkide inportantea da, baina beste batzuetan ez. Oso subjektiboa da.
Beraz, ez daude oso babestuta?
Poltsa inportante bat da, baina ezin du oinarria izan. Arnas pixka bat ematen dizu, baina ezin duzu horren menpe egon.
Basogintzan ere aritzen zara. Nola etorri zitzaizun bokazioa? Esan duzu zure hautua izan zela, baserrikoa izanda.
Guk ganadua eduki dugu, baina basorik ez. Ez dakit zergatik ikasi nuen basogintza. Albaitari izan nintekeen, edo agronomo. Suposatzen dut izango dela izebak taberna duelako, eta basozainak han ikusi eta pentsatuko nuelako ‘Jo! Zein ongi bizi diren hauek!’… Auskalo! Ez da etxean basogintza jan nuelako. Goi mailako basogintza zikloa egin nuen, eta hogei urterekin ingeniaritzarekin jarraitzea erabaki nuen. Lehenengo sektorearekin jarraitu nahi nuela argi nuen.
Basogintzan aritzen direnek badute estereotipo maskulino bat, koadrodun alkondararekin eta abar. Zu bezalako emakume batentzako tokia bada?
Gero eta gehiago. Gaitzen kontuekin, jendea desesperatuta dago basoak neurtzearekin. Asko Lurgintzara etorri dira, jakin gabe bertan lan egiten nuela. ‘Hemen ba al dago basomutilik?’ galdetzen dute, eta nik erantzuten diet nik neur dezakedala. ‘Zuk?’, erantzuten dute. Eta nik baietz, nik neur dezakedala nahi baldin badute, aukera bat da.
Basoa neurtzeko hiru kontaktu ematen badizkiete, niri deituko naute azkena…
Diskriminatuta sentitzen zara?
Ez, ez. Maitatua sentitzen naiz. Gainera, Gipuzkoan erreferente bat izan dut: Jone Maioz. Beti ikusi izan dut zoriontsu, eta hori oso garrantzitsua da, baita bidea eginda izatea ere. Lau katu gara basozainetan, eta bagaude emakumeak.
Eta «lau katu» horien artean EAEko azaleraren erdia baino gehiago okupatzen duten basoak kontrolatzen dituzue?
Lan handia dugu, eta gaitz hauekin, ez gara iristen. Txandak ematen ari naiz bizpahiru hilabeterako. Baso bat, hogeitabost urte baino gutxiago baldin baditu, bai ala bai neurtu egin behar duzu. Gainera, basoak gero eta zikinago daude. Hektarea bat garbi baldin badago, bi pertsonen artean bi ordu baino gutxiago behar dituzu. Zikina badago, hiru pertsonarekin, lau ordu pasa eta oraindik han zaude…
Pinu beltzen gaitza gogor jotzen ari da zuhaitz mota hori. Baso azaleraren herena da. Zenbateko larritasuna dauka?
Urteak daramatza gaitzak. Agian, gaitza bera akomodatu eta erasokorrago bihurtu da, eta bazter guztiak gorritu ditu.
Larritasunari dagokionez, gaixotuta dagoen zuhaitza bai ala bai atera behar duzu, bestela bertan ustelduko da. Ekonomikoki zerbait atera nahi baldin baduzu, noski.
Biodibertsitatearentzako ez da txarra, baina bere neurrian, bestela izurritea sortzen da. Kate bat da dena: horrelako gaitz baten atzean, jende pila bat dago. Jendeak esaten du ‘Pinu zikina! Bertakoa behar da’.
Eta zuk ez.
Burujabetza nahi dugu, ados. Gainontzeko gaiekin bai, baina egurrarekin ez? Kalitatezko egurra nahi dugu, ados, baina non erosten ditugu altzariak? Ikean. Ari gara esaten zerbait nahi dugula, baina ekintzekin beste zerbait erakusten dugu.
Ez dugu eukaliptorik nahi, baina papera erruz erabiltzen dugu. Gauza guztiek bere neurria behar dute. Guk ez badugu ekoizten, kanpotik etorriko da eta menpekotasuna izango dugu, petrolioarekin bezala. Basogintzarekiko plan bat egin behar da, etorkizunari begira, baina baita orainaldiari eta trantsizioari begira ere. Zer egiteko asko dago.
Lehen beste mentalitate bat zegoen. Landatu egiten zen, eta familiarentzako zen. Orain guk landatu eta guk bota nahi dugu. Ezinezkoa da. Zuhaitzek bere ziklo propioa dute; pentsatu behar duzu hurrengo belaunaldientzako izan behar dutela.
«Globalizazioak dena hartu du, zuhaitzak ere; ikasi behar dugu horrela bizitzen»
Kalekumeok, agian, pentsa dezakegu basoak hor daudela, horrela dela eta kito. Baina zaintza behar dute, ezta?
Dudarik gabe. Baso batek duen kostua izugarria da, eta aldundiak ezin du hori asimilatu. Baso eta mendiek jabe bat daukate —pribatu eta publikoa—. Lehenengo urteetan gastu handia daukate pinudiek. Dena ongi badoa, 35. urtean jasoko duzu etekina. Eta pinua da azkarren hazten dena. Pertsona pribatuek hartzen dute ardura, aldundiak ezin du horretara iritsi. Eta hauek ere enpresak subkontratatzen dituzte lanketa hori egiteko.
Baso mistoekin probatu da. Azalera batean zuhaitz mota ezberdinak dituzu, eta dena aldapa da. Nor joango da 80 urte barru horren bila? Gainera, egur guztiek ez dute ziklo berbera. Makinaria handia behar da horretarako, gainera.
Pinudiak fumigatu nahi dira. Zer iritzi duzu?
Jende asko kontra dago, baina ni ez kasu honetan. Bota nahi duten produktu hori onartuta dago, nekazaritza ekologikoan, hiru kilo hektareako. Fumigazio horretan hektareako 0,85 kilo proposatzen dira. Lurrera iristen denerako, biluzik baldin badago, milioiko 0,45ko zatia iristen da. Hori ez da ezer.
Euskal Herriko lurrek zerbaiten urritasuna baldin badute, hori da kobrean da. Hain zati txikian, ongarri bezala funtzionatzen du, lurrarentzako eta animalientzako. Hori ikertuta dago, baina inork ez du horri buruz hitz egin nahi.
Denok kritikatzen ditugu, baina Euskal Herriko paisajea baserritarrek mantentzen dute, eta kutsadura asimilatzen dute. Esan ditzagun gauzak diren bezala. Kontua da haserrarazten zaituela. Badago sektore bat indar handia duena oraindik, eta guk, lehenengo sektorekoak, ez dakigu ongi komunikatzen. Besteek badakite zein ate jo.
Izurrite horrek nola baldintzatuko du etorkizuna? Zer egin daiteke?
Pinuak kentzen ari dira, eta zer sartu behar den ikusi behar da. Eukaliptoaren alde nago, baina hori ere mugatu beharko da. Apustua egin beharko da. Badaude espezieak sartzeko: sekuoiak, haritz amerikarrak… Esaten dute kanpokoa gaixorik dagoela, baina bertakoa ere bai. Zumarrak, beraien garaian desagertu egin ziren. Lizarrak lehortzen ari dira Europan.
Globalizazioarekin dena hartua dago, zuhaitzetan ere bai, eta horrekin bizitzen ikasi beharko dugu. Ez dago besterik. Ea egurraren prezioa pixka bat igotzen den, jendea pixka bat anima dadin. Dirua emango balu, seme-alabek ere izango lukete gogoa.
Egurrari merezi zaion tokia eman behar zaio. Bestela, alternatibak bilatu behar dira. Baso zaintzaileei zerga batzuk barka behar zaizkie, edo diru laguntzak eman… Formula bat bilatu behar da. Airea garbitzen dute; uraren kalitatea hobetzen dute; biodibertsitatea hobetzen dute; klima aldaketa lausotzen dute, basoak dauden tokian epelago egiten baitu…
