[Erreportajea] Euskal emakumeen hazia
Baserrietako ganbaretan amonek bilobei kantuz eta kontakizunez besterendutako horiek euskal kultura eta historiari erroak eman zizkioten. Ateek zabalik behar dute jarrai, gurera datozenentzat.
ArtaNtxuriketan antzezlaneko argazkia. Maixux Zugarramurdi goizuetarrak eta Ansa ahizpek sortutako lana da. 
Bada historian zehar zapalduak izan diren horien artean errotzen den berezko eta isilpeko itun bat, indarrez isilarazi zituztenen baitan sustraitzen den elkartasuna.
Inork inoiz mendean hartu eta oinazpiratutako bi dira euskara eta emakumeak, eta askatze bide horrek egin zituen bidelagun; historia liburuetan lekurik izan ez duen gudu zelaiak elkar salbatu eta zigorrez jo ditu euskalgintza eta feminismoa.
Biak ala biak dira «nortasuna eraikitzeko tresnak, eta, honenbestez, jendartea egituratzen duten botere harremanak ulertzeko aldagaiak ere»; hala uste du Saioa Iraolak. Pasaiako Udaleko berdintasun teknikaria izateaz gain, Emakundek eta Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako sailburuordetzak eta Genero Batzordeak antolatutako Euskara eta feminismoa bidelagun zikloaren barne antolatutako mahai-inguruetako kide ere bada.
Ituntze horren hastapenetara atzera egitean «zapalkuntza hirukoitza» aipatu du Iraolak, euskal emakumeek 1970ko hamarkadan, euskaldun eta emakume langile izaki, pairatu behar izan zuten errepresioari leku eginaz.
Hark argiro ikusten du hizpide dituen kontzeptuen arteko lotura: «Nire bizitzan ezin dut bereizi emakume izatea, euskaldun edo langile izatetik».
Badira kontakizun ofizialetan ageri ez diren izen-abizenak, baina gaur garena eta bizileku dugun gizartea eraikitzeko ezinbesteko adreiluak jarri zituztenak. Horien omenez dio teknikariak «memoria erresistentzia praktika dela», txikien (eta txikitutakoen) menderakuntzaren aurka gaurkotasunetik egiteko modua: «Euskara eta euskal kulturaren transmisioa iragana da, baina batez ere orain iraunkorra eta etorkizuna».
Euskaldunon bereizgarri den hizkuntzaren maldatzearen alde inork lan egin badu, emakumeak izan dira horiek, Iraolaren ustez: «Emakumeak izan gara euskara eta kulturaren gordailu eta eroale». Eta hori aitortzea ezinbesteko iritzi du.
Artazuritzen transmititu
Aitor egiteko, hain zuzen, jaio zen ArtaNtxuriketan antzezlana, Maixux Zugarramurdi goizuetarra eta haren hiru alaben eskutik: Arantxa, Ainhoa eta Maider (Ansa ahizpak).
Ainhoa Ansak kantu eta kontakizunez sorturiko emanaldia hala deskribatu du: «Gure etxeko edo herriko ahozko ondarea gordetzea, maitatzea eta horren biziraupena bermatzearen garrantzia oso barneratuta dugun ama-alabok sortutako saioa da».
Izan ere, arto zuriketa euskal kulturaren transmisiorako bide izan da urte luzeetan zehar, eta hori da antzerkiak erakusten duena.
Arto zuriketa euskal kulturaren transmisiorako bide izan da urte luzeetan
Baserriko sukalde edo mandioan artoa zuritzen zuten bitartean, kantu zaharrak abestu eta orotariko kontakizunak partekatzen zituzten emakumeek, belaunaldiz belaunaldi. Errealitate horren jakitun eta defendatzaile, Iraolak salatu du nahiz eta herriko plazetan erreferenteak nagusiki gizonak izan diren, haurrak emakumeek hezi eta hazi dituztela batez ere.
Baserriak euskal kulturaren gordailu izan diren heinean, emakumeak izan dira gordetzaile, etxearen martxa euren gain erori baita hein handi batean: «Bizimodu baten transmisioan emakumeen begirada ezin da ukatu», nabarmendu du Ansak. Zaintzan jarri du fokua, emakumeak baitziren etxean egon ohi zirenak umeekin, eta, horrenbestez, euren kontaera nahiz bizipenak nagusiki helarazten zizkietenak ondorengoei.
Ahizpen amak esan ohi du norberaren ganbaran [buruan, alegia] arakatzea ezinbestekoa dela, «denok bertan ditugun istorioei eta gertaerei hautsa astindu behar zaiela», hori baita transmisiorako bide bakarra.
Gogora ekartze hori gakotzat jo du Ansak: «Guk etxean ikusi eta entzundakoa kontatzen dugu», azaldu du, «horretan eraginez elikatzen du gure proiektuak euskal kulturaren transmisioa». Haiei amak eta amonak Artantxu baserrian [bertatik dator ere antzerkiaren izena] kontatzen zien horri jarraipena emateko bide da emankizuna.
Etxeetako gazteenak nola hezteko erabakia Euskal Herrian «hautu politiko eta kontzientea» izan da euskaraz egitea erabaki denean, frankismoa izanki horren egiaztabide nagusi.
Hautu horren nolakotasuna aldatzen joan dela azaldu du Iraolak, 1980 eta 1990ko hamarkadetan ahalmenaren araberakoa baitzen mugimendu feministen euskararen erabilera, eta egun euskara «mugimenduaren intentzio» izatea da erronka.
Baserriak euskal kulturaren gordailu, eta emakumeak gordetzaile izan dira
Etorkizun horrek elkarrizketa behar du izan sorburu, «ahizpen arteko akordio bat», euskarazko kultura feminista sustatzen egingo dugun ahalegina adosteko».
Iraolaren arabera, euskara XXI. mendeko euskal feminismoaren ordezkari izan dadin hitz egin eta espazioak ahalbidetu behar dira, hizkuntza eta kultur aniztasunaz mintzatu, eta iritsi berri diren horiekin partekatu euskaldunon historia, «aliantza, konfiantza eta afektibitateak sortzeko, besteak beste, gatazka linguistiko, kultural eta politikoak eragindako orbainak sendatzeko».
Sendagune horiek elkargune izan behar dute, ezinbestean, eta nahitaez hartu behar dituzte barne herri bakoitzeko beste hizkuntz eta kulturak ere. Barne hartzea ez ezik, «balioestea, aberastasun gisa ulertzea eta etsaitzat ez jotzea» da garrantzitsua teknikariarentzat, eta ildo horretan ari dira lanean Pasaian, udaleko Berdintasun, Euskara eta Migrazio eta Aniztasun Sailak eta herriko talde feministak, Jabetze Eskola bezalako proiektuekin.
Iniziatiba horren barruan, emakume migratu eta arrazializatu askok euskaldunak direnekin sareak ehuntzea ahalbidetzeko egiten den lanak, elkarrekikotasun sendoa dauka Ainhoa Ansak sorleku izan zuen baserriarekin:
Gogoan du hark etxeko ateak zabalik zeudela beti behar zuenarentzat: «Laguntza behar izan duen nornahi etorri izan da bertara. Bizilagun hitzak zentzurik handiena hartzen du etxeko ateak zabaltzen direnean».
Eta hori izateko intentzioa du Pasaiako Jabetze Eskolak, ondoan bizi direnak libreki sutondoan eser daitezen ate zabal.
Ate hura berriro irekiko dute gaur, jatorri askotariko emakumeek elkar ezagutzeko gunean, hizkuntza eta kultur aniztasuna izanik hizketagai. Bilkura 17:30ean da, Trintxerpeko alkateordetzan; izena eman daiteke telefonoz (943 34 40 34) edo e-posta bidez.
