45 urte dira Francis hil zutela
Ostiralean omenaldia egingo diote Francisi, baina gaur, txikitik izan bada ere, aitortza eta omenaldi ekitaldia egin dute Iztieta auzoan kokatutako haren omenezko oroigarrian.
45 urte bete dira gaur, Vicente Vadillo Santamaria Francis hil zutela. Omenaldi xumea jaso du. Gaurko egunez, duela 45 urte hil zuten Vicente Vadillo Santamaria Francis. Antonio Cava Espainiako poliziak tiro egin eta hil zuen Francis Iztieta auzoan zegoen Apolo dantzalekuan. Fiskaltzak 6 urteko zigor eskaera egin zuen eta epaileak 9 hilabetekoa ezarri zion; bakar bat ere ez zuen bete.
Francisen hilketa mugarri izan zen Euskal Herriko gay eta lesbianen mugimenduaren sorrerarako, baita Errenteria-Oreretarentzat ere. Greba orokorra deitu zuten hilketa salatzeko, eta mobilizazio jendetsuak egin udalerrian bertan, zein Euskal herriko beste tokietan ere. Haren omenez, Iztietan homofobiaren aurkako zebrabidea margotu zen lehenengoz 2013an; ordutik hainbat urtez egin zuten hitzordua ortzadar zebrabide hori margotzeko.
2022an berriz, lehen aldiz antolatu zuen Errenteriako Udalak Francisaldia, Francisen omenez antolatutako zikloa eta iaz, haren gaineko liburua aurkeztu zuen Xabier Susperregi idazle oreretarrak.
Omenaldia gaur
Francis zenari omenaldia egin diote gaur. Iztietan ortzadar zebrabidearen parean eraikita dagoen haren omenezko espazioan izan da omenaldi hori, eguerdian. Xumea izan da, ostiralean —hilak 14— Francisaldiaren barruan omenaldi dotorea egingo diotelako. Transmaribibollo kalejira egingo dute, Alabergako biribilgunetik 19:00etan abiatuta; 19:15ean banderaren igoera egingo dute Kaputxinoetako biribilgunean, eta ondoren omenaldia LGTBI+ fobiaren aurkako zebrabidean—hamargarren urteurrena beteko du zebrabideak lehenengoz margotu zenetik–.
Gaur baina, txikitik bada ere, gogoratu eta omendu nahi izan dute Francis. LGTBI+ Politiketako Aholku Kontseiluko kideak dira gerturatu direnak, baita beste herritarren bat, eta haren gaineko liburua idatzi duen Xabier Susperregi idazle oreretarra ere. Francisen alabak, Korok, idatzia helarazi du aitaren gaurko omenaldian presente egon izan nahi duelako, hitzez bada ere. Beste hainbeste egin du Francis zenaren anaiak, Faustino Vadillok; omenaldian egotekoa zen, baina osasun arazoengatik ezinezkoa izan zaio bertaratzea.
Vicente Vadilloren alaba, eta Francisen alaba ere badela esan du Korok helarazitako idatzian, “elkarri lotuta zeudelako biak, ezinbestean”. Bizitzako edozein arloetan “aukeratzeko askatasun eskubidearen” alde egin du, “lotsatu, justifikatu edo barkamenik eskatu behar izan gabe nahi duguna edo sentitzen duguna egin edo izateagatik. Transformista izan nahi zuen gizona baino ez zen nire aita, eta izan zen. Pena, ez ziotela denbora gehiagoz izan nahi zuen hura izaten utzi”.
Apaina eta elegantea hala zela aita egunerokoan nabarmen jarri du, “beti trajea soinean, beti edukazio oneko. Gauez ere halakoa zen agertokira igotzen zenean eta Francisek lekukoa hartzen zuenean. Detaile txikiraino zaintzen zuen bere transformazioa, eta batez ere, errespetu itzelarekin. Diotenez, oso ondo egiten zuen lan; nik tamalez, ezingo dut inoiz ikusi agertoki gainean”.
Bere lana gustuko zuela ere esan du, gozatzen zuela, “eta galdera bat dut, zer du horrek bada txarretik? Ziurrenik ez dut inoiz erantzunik jasoko, edo agian bai? Gaur hemen aitari omenaldia egiteko zuek elkartu izana da nire erantzuna. Esker mila denei”.
Francisen anaiaren idatzia irakurri dute, ondoren. Errenteria-Oreretara bidaia “ilusio biziz” prestatzen ari zirela aitortu du, eskertuta, baina gaixotu eta ezinezkoa izan du bertaratzea. Xabier Susperregi idazleari, Imanol Miner LGTBI+ Politiken Kontseilukide, eta Aizpea Otaegi alkateari aipamen berezia egin die idatzi horretan, “memorian iltzatzen diren horietako unea izango zen herri berezi horretan ditugun lagunekin elkartzea nire anaia omentzeko. Ohorea. Espero dut hurrengo batean aukera izango dugula”.
Anaiaz mintzatu da ondoren bere idatzian, “lagun egin eta betiko lagun diren pertsona horietakoa zen. Horregatik ez ninduen harritu bere heriotza lagun batena libratzeko gertatu izana. Harridura sortu zidana zera izan zen, zenbateraino utzi zuen bere heriotzak arrastoa hainbeste eta hainbeste pertsonengan, eta zenbat omenaldi egin zizkioten Mikel Martin zenaren eskutik. Pena, ezin izan dugu ezagutu Martin”.
Anaia “eskuzabal” oroitzen duela esan du: “Pena dut inoiz agertokian ikusi ez izanagatik, baina jakin badakit abeslari eta transformista ezaguna izan zela. Honek guztiak balio izan digu, gainera, hainbeste urte ostean Francisen alaba ezagutu ahal izateko. Ez dakit patua izan den, edo Xabier —Susperregi— izan den, hura moldatzeko gai dena”.
Errenteriaren esanahia Francisen familiarentzat aldatu dela erantsi du, “tragediaren sinonimoa zen guretzat, orain memoria eta esker onaren sinonimo bihurtu da”.
Alaba eta anaiaren idatziak irakurrita lore eskaintza egin diote Francisi haren omenezko oroigarri berrituan. Lore sorta hori, bete gauza asko-askoren artean Francisen memoria bizirik mantentzeko lan eskerga egin zuen Mikel Martin Conderen arreba, Kontxi Martin Condek jarri du plakaren ondoan bertaratutakoen txalo artean.
