1936ko irailaren 13an Oiartzun eta Irundik zetozen tropek hartu zituzten hiru udalerriak. Egun berean erori zen Donostia.
Beren burua ‘nazional’ deitzen zutenak, Oiartzungo plazan.
1936ko irailaren 13an, karlistek, falangistek eta militarrek osatutako bandoak Errenteria-Orereta, Pasaia eta Lezo hartu zituen, hilabete eskas lehenago Oiartzun hartu zuten bezala. Faxistek behin Irun hartuta —bertatik eta Oiartzundik iritsi ziren tropak—, Donostia hartzeko
oztopo zen Errenteria-Oreretan antolatutako erresistentzia. Udalerri horiek haien atzaparretan erorita, errepresioa berehalakoa izan zen.
Biktima horietako batzuk gogoratzeko, esaterako, gaur arratsaldean ekitaldia egingo dute Errenteriako Udalean. Zehazki, lau udal langile —Felix Elgarrista, Jose Elorza, Celestino Gaztelumendi eta Miguel Irastorza— eta Serapio Mendarte zinegotzia omenduko dituzte. 19:00etan hasiko da ekitaldia, udaletxeko pleno aretoan.
Lezon, bestalde, inoizko Gurutze Santuaren Egunaren bezpera tristeena izan zen. Lehenago, uztailaren 27an zehazki, Etxetxo baserriko ama eta bere hiru seme hil zituzten, erreketeengandik ihes egiten ari zirela. Horren harira, baserriaren izena hartu duen taldea osatu dute, memoria historikoa lantzeko. Urriaren 3tik 9ra hainbat ekitaldi egingo dituzte gerran, Lezon egondako
trabajadoreen batailoiak ardatz hartuta [ostiraleko paperezko zenbakian kasu horrekin erreportajea argitaratuko da].