Aitor Manteca: «Duela milioika urteko animalien tamaina ondorioztatu dugu»
Titina izeneko proteina oinarri hartuta, duela 350 milioi urteko animalien tamaina ondorioztatu du, bere tesian, CIC Nanoguneko ikerlariak. Cum Laude kalifikazioa lortu du oreretarrak.
San Fermin Egunean defendatu zuen bere tesia Aitor Manteca ikerlariak (Errenteria-Orereta, 1983). Cum Laude kalifikazioa ez da lorpen bakarra izan: Nature Structural & Molecular Biology aldizkariak bere lana argitaratu du.
Titina izan da zuen ikerketaren oinarria. Zer da titina?
Gihar proteina bat da titina, gure gorputzeko gihar guztietan dagoena, baita bihotzean ere. Malguki propietateak ematen dizkie giharrei. Orduan, egin duguna da animalia ezberdinen titinen propietate mekanikoak aztertu. Mikroskopio baten aldakuntza batekin lortu dugu hori. Bere izena single-molecule force spectroscopy da [smFS, molekula bakarreko espektroskopia]. Makina horrek ahalbidetzen du titinaren propietate mekaniko guztiak aztertzea.
Malgutasuna ematen duen hori, alegia.
Azkenean, tentsio-deformazio entsegu bat bezala da, baina proteinekin, molekula oso txikiekin.
Arbola filogenetiko bat egin duzue horrekin. Zer esan nahi du horrek?
Arbola filogenetiko bat familien arbola bat bezalakoa da, baina animaliekin erlazionatuta. Ugaztunen multzoan, adibidez, primate guztiak daude, gero arratoiak, goian karenarik ez duten ugaztunak. Gero hegaztiak, narrastiak eta arrainak banatzen dira.
Animalia hauen guztien titinaren aminoazido sekuentziak hartu ditugu. Genomak sekuentziatzen ditugun momentutik jakinak dira. Alderaketak eginda, denboran atzera joan zaitezke. Horrela, denboran atzera joatea lortu dugu, 350 bat milioi urte. Gaur egun, gainera, teknika bioestatisitikoei esker, posible da arbaso horien sekuentziak ondorioztatzea.
Nola jakiten dira 350 milioi urteko animaliek zein propietate zituzten?
Gauza da arbaso hauen propietate mekanikoak ere aztertu ditugula, smFS teknikaren bitartez. Eta konturatu gara, konparaketa zuzena eginda, arbaso horien propietate mekanikoek antza handiagoa dutela gaur egungo animalia txikiekin handiekin baino. Ondorioztatu dugu orduko animaliak ere txikiak zirela.
Propietateak egonkorragoak direlako, ezta?
Bai, propietate mekaniko egonkorragoak dituzte. Era batean, logikoa da: animalia txikien bihotz taupadak gehiago direnez minutuko, eta askoz azkarrago doazenez, proteina indartsuagoak behar dira.
Titinak giharren malgutasuna kontrolatzen du, bihotz taupadak dituzunean esaterako, malguki batek bezala funtzionatzen du, luzatuz eta uzkurtuz. Minutu batean animalia txiki baten bihotza askotan luzatu eta uzkurtu behar denez, horren propietate mekanikoak indartsuagoak edo garatuagoak dira.
Adibidez, zebra txonta aztertu dugu. Txori txiki-txikia da, eta minutuko 1.200 taupada ditu. Orkak hamabikoa duela uste dut. Animalia hauen titinen propietate mekanikoak %40 batean aldatzen dira, gutxi gora behera. Arbasoenekin alderatu dugu, eta, esaterako, zebra txontarenak antza handiagoa du arbasoen propietate mekanikoekin, orkarenak baino. Horrela, duela 350 milioi urteko animalien pisuak, luzera eta bihotz taupadak ondorioztatu ditugu.
Zein helbururekin?
Azken batean, zientzia basikoa da, eta jakituriak ez dauka mugarik… [kar-kar]. Serioago jarrita, etorkizun batean, bihotzekoekin eta miokarditisekin zerikusia duten gaixotasunei —titinaren propietate mekanikoak jakinda— sendabidea eman dakioke.
Horrela, dituzten mutazioak zeintzuk diren jakinda, mutazio horiek aldarazi daitezke. Medikuntza genetikoa du izena.
Eta eguneroko bizitzarako zein onura ekar ditzake?
Ez dakit zein ibilbide izan dezakeen, baina arbola filogenetikoen teknika edozein proteinarekin erabil daiteke. CIC Nanogunean beste ikerketa ildo batzuk irekiak daude. Adibidez, zelulasa izeneko proteina (entzima) bat dago. Zelulasak egiten duena da zelulosa txikitu. Zelulosa hori zuhaitz guztietan dago, paperean, hondakin organiko begetal guztietan… Gaur egun zelulasa prozesu industrial askotan erabiltzen da, zelulosa horiek hausteko: konposta egiteko, bioetanola egiteko eta abar.
Prozesu industrial horietan, zelulasak 70 bat graduko tenperaturan lan egin behar du, pH azidoetan, 4-5 mailan. Landare guztiek, eta onddo eta bakteria gehienek, dituzte zelulasak. Gu denboran atzera joan gara, arbola filogenetiko horiekin ere bai: Lurra duela 3.000 milioi urte egun baino askoz beroagoa zen, eta itsasoetako pHa askoz altuagoa zen. Berpiztu ditugun zelulasa hauen propietateak hobeak dira prozesu industrialetarako. Probak egiten ari gara, eta momentuz oso ongi funtzionatzen ari dira.
Nature Structural & Molecular Biology zientzia aldizkari prestigiodunean argitaratu duzue ikerketa. Bertan agertzea ohorea izango da ikerlari batentzat, ezta?
Bai. Lau urteko lanaren emaitza da, eta zure lanak ikusgarritasuna izatea oso garrantzitsua da. Oso pozik gaude, egia esan.
Zer suposatzen du zientzialari batentzat horrelako aldizkari batean ateratzeak?
Bekak eskatzeko, lana aurkitzeko eta abar, curriculumean gauzarik garrantzitsuenetako bat da. Nature bezalako aldizkari batean zure lana argitaratzeak ate asko irekitzen dizkizu.
Bekak eskatzeko sistema oso lehiakorra da. Zenbat eta gorago argitaratu, hainbat eta hobeto. Journal horiek daukatena da impact factor bat [irismen faktorea], eta horren arabera sailkatzen dira: Nature-ko aldizkariak beti goian daude, lehenengoetakoak dira. Orduan Eusko Jaurlaritzako bekak, Europako Batasuneko bekak eta abar eskatzeko oso garrantzitsua da.
Zuen ikerketa agertzen den zenbakia esku artean edukitzeko aukerarik izan al duzu?
Webgunera igota dago, baina oraindik paperean ez da atera. Abuztuko zenbakian agertuko da, azalean. Argazkia Kontxako hondartzarena izango da, eta ordulari bat agertzen da. Denboran atzera egin dugunez, metafora antzeko bat da. Nahiago nuke [Errenteria-Oreretako] Herriko Plaza aterako balitz, baina beno…
Aitor Manteca (Errenteria-Orereta, 1983).
