[Erreportajea] Bizitakoaren lekukotzak jaso, herri baten geroa eraikitzeko
Bizilagunen testigantzak jasoaz, Donibaneren historia balioan jarri eta besterentzeko proiektua martxan jarri dute: ‘Sanjuandarren oroimena’ liburuekiko maitasunetik jaiotako elkarlanaren fruitu da.
Donibaneko historiaren euskarri fisiko bilaka liratekeen proiektuetan ari dira lanean. 
Sanjuandarren oroimena proiektua egun 2.250 pasaitarrek etxe duten herriaren historia aintzatesteko ahalegin bezala jaio zen. Sanjuandar izatearen esanahiak bizi izan duen hostoberritzearen froga gisa, eta testigu hori belaunaldiz belaunaldi besterentzeko giltza moduan. Bide horretan, hizkien gotorleku den Ubera liburutegiaren berme ere izan da ariketa.
Begiak atzera jiratu ditu taldeko kide den Pio Perez Aldasorok, hark argi baitu iniziatibaren funtsa azaltzeko Donibanen liburutegi publiko bat egon zedin lortzeko izandako mobilizazioez hitz egitea ezinbestekoa dela.
«1980ko hamarkadara arte hemen ez zegoen liburutegirik», azaldu du, eta horren alde lanean hasi zirenen artean Itsas Mendi Elkartea gailendu du, horien lokalak bihurtu baitziren liburuen gordetoki bakar: «Bertan pilatu edo bildu zituzten urteetan hainbat eta hainbat liburu».
2018an, azkenean, Ubera Liburutegi Publikoa inauguratu zuten, «aspaldiko ametsa» izan zena egi bihurtuz, eta horren barruan, zerbitzuaren irekieraren alde egin zutenek Liburutegiaren Lagunak taldea osatu zuten. Kideek hasieratik ikusi zuten Tokiko bilduma bultzatzea oinarrizkoa zela, eta ahalegin horren arabera gorpuztu zen Sanjuandarren oroimena proiektua.
Proiektuaren bi ardatzak
Bi dira egitasmoaren sostengu diren adarrak: batetik, sanjuandarren eta, gehienbat, herriko adinekoenen lekukotzak jasotzea, «oroimen lanketa bat da, ondasun ez materialarena». Eta bestetik, Donibaneko historiaren euskarri fisiko bilaka liratekeen proiektuak gauzatzea, horien artean, fototeka bat bultzatzea eta «Wikipedia sanjuandarra» osatzea aipatu ditu pasaitarrak.
Pandemiak gogor oztopatu du taldearen lana, izan ere, ekintza batzuk antolatu zituzten herriko saregileei ahotsa emateko, eta baita horien jardunaren gaineko erakusketa bat ere; Koronabirusak, baina, bertan behera utzi zituen euren planak.
«Horren aurrean, bideo grabazio batzuk egitea lortu dugu; zazpi elkarrizketa egin ditugu oraingoz». Ez dute, ordea, lan erraza, izan ere, elkarrizketatuak adineko sanjuandarrak izan ohi dira, eta «kontu askorekin» ibili behar dutela aitortu du Perezek. Birusaren arrisku erantsiaz gain, adina bera bada aldagai garrantzitsua: «Zerrendan genituen bi hil egin dira. Ikusten dugu desagertzen ari direla gure informatzaileak».
Ahotsen zerrenda
Informatzaileen zerrenda hori Donibaneren historiari ezer erantsi dakiokeen edonork osa dezake. Ahalegindu dira ahalik eta aniztasun handiena bermatzen, generoari dagokionez nahiz ogibideen inguruan ere: «Saregileak, baserritarrak, arrantzaleak, industriako langileak… denetarik hautatu nahi genuen».
Sinetsita dago Perez horien testigantzen balio kalkulaezinean: «Beti jaso dugu Donibaneko gizon ilustratuen historia, gizon boteretsuena, Villaviciosa eta halako izen ponposoak…»; faltan botatzen ditu, ordea, herriko okina, alboko bizilaguna, zapataria… Hau da, «gizon-emakume arrunt eta xumeak».
Eurek esan behar dutena entzun, gorde eta aintzatestea da eskuartean duten proiektuaren xedea, «gizaki xumeen historia gureganatzea». Lan horretan bereziki ditu gogoan etorkizuna eraikiko duten sanjuandarrak, eta transmisioan jarri du ardatza: «Gaur egungo Pasaiako umeek ez dakit zenbat dakiten, edo jakin beharko luketen, arrantzari edo baserriko munduari buruz, baina gure asmoa da bidea erraztea, ahalbidetzea heldu, gazte eta umeen arteko transmisio hori».
