Aktore, aurkezle, bertsozale, irakasle eta idazle. Sorkuntzaren eremuan egiten du dantza Eider Perezek (Trintxerpe, 1995). Hain zuzen ere, dantzaz eta Hitza Eremuaz, besteak beste, solastu da, horiek baitira artista pasaitarraren azken proiektuak.
2020ko Eztena jaialdiaren barruan landu zuen Sra. Polaroiska kolektiboak ‘Alamedako dantzaldia’ performancea. Eider Perezek liburura ekarri du egitasmoa. [Argazkia: Imanol Saiz Gomez de Segura]. Sra. Polaroiska kolektiboak sortutako Alamedako dantzaldia audio performancea abiapuntu zuela, izenburu berarekin memoria eta sormen ariketa egiten duen liburua kaleratu zuen Eider Perezek. Hori gutxi ez, eta sormena lantzen duen ikastaroen irakasle ere bihurtu da Errenteriako Herri Arte Eskolan.
Zer da Alamedako dantzaldia liburuan kontatzen dena?
Sra. Polaroiskak 2020an 1940ko eta 1960.ko hamarkadetan, eta 1975 eta 1985 urteak bitarte Errenteriako Alamedan [Gamon Zumardia] egiten ziren dantzaldien performancea egin nahi zuen, pandemia iritsi zen eta ezin izan zuen pentsatutako proiektua aurrera eraman. Audio performancea egitea pentsatu zuten orduan, antzerki moduko bat, baina audioarekin.
Kultur ekitaldiak egiten hasi ziren heinean, jendea Alameda inguruan kokatu zuten eta denak batera entzun zituzten prestatutako audioak. Niri egin zidaten eskaera izan zen audioa hartu, eta Sra. Polaroiskak bildutako informazio guztia oinarri izaki, sorkuntza lana egitea.
Sra. Polaroiskak sortutako audio performancean oinarritzen zara, baina fikzioa ere uztartu duzu.
Jendearen bizipenak, errealitatea eta fikzioa uztartzen ditu Alamedako dantzaldia-k.
Iritsi zitzaidan iruditegitik sortu nuen fikzioa, elkarrizketatuetatik jasotako bizipenetatik fantasiara salto egin nahi nuen. Adibidez, elkarrizketatuek zioten dantzan hasteko errituala zegoela, mutilak neska gonbidatzen zuela dantzan egitera; bien arteko elkarrizketa eta pertsonaiak nik sortuak dira.
Ez da nobela bat, ipuin motzak eta bertsoak dituen obra baizik, bakoitzak bere fikzio puntua duena.
«Iritsi zitzaidan iruditegiatik sortu nuen fikzioa»
Dantzaldi historiko bat abiapuntu izanik, historia eta politika lantzen dira. Nola harremantzen dira hiru kontzeptu horiek?
Beste aipamen batzuetan irakurri dut eta nireak egiten ditut hitz horiek. Dantza gorputzarekin egiten da eta gorputza politikoa den heinean, dantza ere politikoa da.
Alamedan gertatzen zen guztia testuinguru politiko, historiko eta kultural batean eman zen. Gertaera historiko eta testuinguru politiko hutsaz gain, gorputza politikoa dela frogatzen duten dokumentuak jaso ditut.
Esaterako, zenbait dantza debekatzen zituzten edota txistulariek arrimatuta dantzatzeko kantuak joz gero, isunak jaso zitzaketen. Modu batean ala bestean gorputza debekatua izan da, une horretan politika sartzen da: zergatik dago gorputza debekatua? Zer tabu daude kontzeptu horrekin erlazionatuta?
Irakurleen gogoak indartzeko, liburuan ageri den bitxikeriaren bat kontatzerik zenuke?
Badaude batzuk. Pertsonalki, errealitatetik abiatutako irudiak oso iradokitzaileak iruditzen zitzaizkidan. Marea igotzen zenean plaza lokazten zen eta, hala ere, dantzatzen segitzen zuten; espartinekin egiten zuten dantza, oinetakoak puskatu arte. Gaur egun bizi garen oso bestelako garaia zela iruditu zitzaidan.
Liburua idazten ari nintzen bitartean elkarrizketatuen bizipenek imajinario bat sorrarazi zuten nire buruan, bizi ez dudan garai batera eraman ninduten.
Errepresioarekin lotuta, hainbat istorio bitxi kontatzen dira: elkarrizketatu batek eguna Alamedan dantzan hasi zuela eta poliziarengandik ihesi etxeko portalean ezkutatuta bukatu zuela adierazi zidan.
Errepresio polizial eta sozial handia horren erdian, homosexuala den beste elkarrizketatu batek Alamedan dantzan libre sentitu zela aitortu zuen. Oso bestelako istorioak ezagutu ditut, aberasgarriak denak eta garaiz lekualdatzeko balio izan didatenak.
«Irudimenak laguntzen du sortzen, kultura egiten, eta beste begirada bat ematen»
Liburua idazterako garaian zerbaitek harritu al zintuen?
Ingalaterratik etorritako rock eta punk generoek indarra hartu zuten garaian, nahiz eta Alamedako orkestra nahiko bukolikoa izan, bertako kantak euskaratzen hasi ziren, Bruce Springsteenen Dancing in the dark, esaterako. Badaude kanpoko taldeek eginiko kantak euskaratuak direnak eta dokumentazioaren bidez horien berri izan ditudanak.
Bestalde, ondoko herrietako bizilagunek ere parte hartzen zuten dantzaldian, bi pisutako trolebusak antolatzen zituzten Errenteriara bertaratzeko. Jaso ditudan istorio eta elkarrizketen bidez, bizi ez nuen garai batean murgildu naiz.
Dokumentazioan, besteak beste, zure aitonaren bizipenak jasotzeko aukera izan zenuen.
Hasieran jaso nuen edukia soinuduna zen. Nola transmititu dezaket idatziz dantza, edota nola idazten da musika? Horiek izan ziren buruan izan nituen bi galderak.
Kontatzeko beste modu bat behar nuen eta aitonarekin eta beste elkarrizketatuekin hitz egiteak, lehen pertsonan kontatutako bizipenak ezagutzeak, imajinario bat sortu zuten nire buruan. Aitonak eta Sra. Polaroiskak utzitako esperientziei musikalitatea ematea eta gozagarri egitea izan dut helburu.
Dantzaz, sormenaz edota arteaz hitz egiten ari garen honetan, Errenteriako Herri Arte Eskolan berriki Hitzaren Eremua sortu da, eta zu zara bertako irakasle. Zer jorratzen duzue?
Hitzaren Eremuan, hitzaren bueltan dagoen edozer sorkuntza lantzen dugu. Edozein ideia, lan edo modu bertan lantzen dira.
Une honetan lau klase eskaintzen ditugu, adinaren araberakoak. 8 eta 9 urte bitartekoei Hitzajolas ikastaroa eskaintzen dugu, umeei irakurketa, idazketa eta sormena gustagarri egitea, literaturara hurbiltzea eta hizkuntzarekin trebatzean datza.
12-14 eta 15-17 urte bitartekoekin, Leundu Hitza ikastaroa dugu martxan: idazketa ariketak, sormen ekintzak, literatura eta beste sormen diziplinetarako hurbilpena lantzen ditugu. 12-14 urte bitarteko gaztetxoek Hitza Digitalizatu bigarren irakastaldi batean parte hartzeko aukera dute, hitzarekin sortu eta euskarri digitalak baliatzea helburu duena.
Azkenik, 18 urtetik gorako pertsonentzat zuzendutako idazketa ikastaroan, idazketa ariketak, proiektuak, literaturara eta beste sorkuntza lanetara hurbilketa egiten da, hala nola, olerkigintzara, gidoigintzara, prosara…
«Bertsoaren erronka plazetan segitzea da, maila formalean zein informalean»
Kulturak traba handiak bizi izan ditu azken aldian. Zer nolako garrantzia du herrietan kultur sorkuntza lantzeko espazioak eratzea?
Badago kulturarekiko aldarrikapena, baina ez sormenaren kulturarekiko. Iratxe Retolaza ikerlariarekin bat egiten dut eta euskara hurbiltzeko modu onena kultura garatzea dela uste dut.
Euskara ez da azkeneko helburua izan behar, espazioa sormen kulturari eman behar diogu, zeharka euskara eta hizkuntza gara daitezen. Sormen kulturaren barnean, antzerkian, literaturan, musikan, kantuetan, bertsogintzan… badaude hainbat proiektu horretara bideratuak, sormena dutela oinarri.
Kulturak errealitatea erakusten du, baita kritika egin ere, eta duen beste adar bat irudimena da. Irudimenak laguntzen du gaztetxoenetatik hasita, helduetaraino, sortzen, kultura egiten eta bizitzari bestelako begirada bat ematen.
Kulturak buruak aktibatzen ditu, non bizi garen ulertarazten digu, komunikaziorako gaitasuna ematen du eta komunikazio gaitasun horretan sartzen da hizkuntza eta, kasu honetan, euskara. Euskara bada zeharlerro bat, baina kulturak ematen dio lekua oso eraginkorra den gaitasunari.
Izena emateko epea zabalik dago?
Bai, eta nahi duen oro gonbidatzen dut gerturatu eta ikastaroetan parte hartzera. Horrelako espazioetan gogoa, lana eta imajinazioa dago. Denok ditugu jakintzak buruan eta horiek garatzeko parentesia da Hitza Eremua, buruan darabilzun ideiarekin jolasteko, hura moldatu, eraldatu eta elkarbanatzeko.
Idazlea, aktorea eta irakaslea zara, baita bertsozalea eta aurkezlea ere. 2018an Hitzetik hortzera saioko aurkezle bilakatu zinen. Nondik dator zure bertsozaletasuna, eta zer moduzkoa izaten ari da 30 urte baino gehiago duen saioko aurkezle izatea?
Aurkezle lanetan ez nuen esperientzia handirik, baina zerbait berria ikasteko aukera zenez onartu nuen proposamena. Plazetan aritu baino gehiago, Lezoko bertso eskolan murgildu nintzen mundu honetan, bertso eskola batzuk eman ditut eta bertso udalekuetan ere izandakoa naiz.
Hitzetik hortzera-n lau urte daramatzat aurkezle bezala, eta lau urteko ikasketa prozesu batean parte hartu dudala sentitzen dut. Atzera egiten badut, nik eta nirekin lan egin duen taldeak oso ibilbide eta bilakaera potentea egin dugula uste dut.
Hitzetik hortzera bertsozale soilentzako telebista saioa da? Beste publiko bat beregana dezake?
Uste dut bertsogintzak baduela gaitasuna beste publiko bat erakartzeko. Bertsoak entzutea gogoko duen eta saioa ikusteko ohitura duen publikoaz gain, bertso saioa gustura ikusiko lukeen bestelako publiko bat badagoela pentsatzen dut. Gaiaren arabera, elkarrizketen arabera, saioa gusturago ikus dezakeen publiko bat bada.
Bertsolari konkretu bat elkarrizketatzen, gai konkretu bat jorratzen edota tokian tokiko bertso eskolaren inguruan hitz egiten badugu, beste publiko bat gureganatzeko espazioa egon daitekeela deritzot.
Bertsozaletasunak iraun dezan zein esango zenuke dela Bertsozale Elkarteak eta, orokorrean, bertsolaritzak duen erronka nagusia?
Bertsoa hizkuntza da, oso erraz egokitzen da espazio ezberdinetara. Bertsoak plazak behar ditu, baditu batzuk, baina areagotu behar ditu. Bertsoaren erronka da plazetan segitzea, maila formalean zein informalean, eta museo batean ez geratzea, folklorea deitzen zaion hori ez dadila izan beira-arasa batean barruan dagoen zerbait.
Bertsolaritza bizia izan behar da, kalekoa. Bertsoak hizkuntza arautuan eta ez-arautuan, bertso eskolen bitartez, hori lortzen duela iruditzen zait. Kultura orokorrak, bertsolaritzak eskolak dituen bezala, bere txoko eta eskolak behar ditu, ikastetxeetan irakasten den literaturatik at, espazio informalagoak eraiki. Bertsoak eta, orokorrean, kulturak hori ekidin behar dute, museo batean bilakatzea.
Oarsoaldeari buruzko kalitatezko informazioa eta gertukoa jaso nahi dudalako. Euskaraz bizi nahi dudalako eta hizkuntzaren biziberritzea bultzatu nahi dudalako.Herrigintza egin nahi dudalako.Oarsoaldeko euskarazko komunitatearen parte izan nahi dudalako. Oarsoaldeko herritarrok behar dugulako.
