Torrealdaik piztutako artxibo biluzia
I. Joan Mari Torrealdai Ikerketa Beka jaso zuen Metrokoadrokak, eta hiru ildorekin osatu: antzezlan bat, ikastaro-sorta bat eta oraintsu argitaratu duten euskarri fisikoa.
Idoia Beratarbide, 'Artxibo biluzia' proiektuaren euskarri fisikoarekin. Artxibo biluzia proiektua izan zen, 2022aren bukaeran, estreinako Joan Mari Torrealdai Ikerketa Beka jaso zuena. Idoia Beratarbidek eta Oier Guillanek jaso zuten Usurbilgo Udalaren eta Jakin Fundazioaren eskutik. Proiektuak hiru ildo izango zituen: oholtza gainekoa, euskarri fisikoa eta ikastaroak. Guztiek abiapuntu bera izan zuten, edo Beratarbidek definitu duen gisan, «pizgailu» edo «detonante» bat.
Torrealdairen esaldi bat izan zen proiektuaren pizgailua, Guardia Zibilak Euskaldunon Egunkaria itxi eta bere artxibategia eraman zuenean idatzitakoa: «Biluztu egin ninduten, ez fisikoki, bai intelektualki». Torrealdairen inguruko hainbat lagunekin elkartu eta elkarrizketatu egin zituzten. «Informazio interesgarria atera genuen, jakiteko nola egiten zuen lan ikerlari bezala, baina baita pertsona bezala ere. Berarentzako oso garrantzitsua zen gauzak artxibatzea».
Alde batetik, antzezlana osatu zuten, konferentzia performatibo formatuan. Oier Guillan eta Marina Suarez aritu dira zuzendari-lanetan, eta Intza Alkain eta Javi Barandiaran igotzen dira oholtzara. «Mahai batean eserita daude, eta konferentzia formatua ia bukaerara arte mantentzen du; zerbait poetikoagoa bilakatzen da, gorputzean bukatzen du. Bertan, gauza batek beste batera eramaten du, eta beste horrek, beste batera, etengabe», azaldu du Beratarbidek. Bestetik, ikastaroak antolatu zituzten. «Parte-hartzaileei eskatzen zitzaien egin nahi zuen horri buruzko dokumentazioa ekartzea. Dokumentazio horretatik abiatuta, ariketak proposatzen zitzaizkien. Batzuek piezatxo batzuk sortu dituzte, gainera; gure antzezlanerako ere erabili ditugu».
Artxibo biluzia, artxibategian
Proiektuaren hirugarren zutabea euskarri fisikoa izan da. Bost artxibo batu dituzte lanaren emaitza izan den Artxibo biluzia. Zer istorio nahi zenuke historiara pasatzea? izeneko bilduman. Beratarbidek argi zuen, hasieratik, artxibo formatua izango zuela, Torrealdairi artxiboa kendu ziotelako, eta ordenarik gabe itzuli. «Sinbolikoki garrantzitsua iruditzen zitzaidan artxibo hori gure modura betetzea. Batzuetan, pena da gauzak toki batean bukatu eta geratzen direla, ahanzturak janda. Interesgarria da iristen zaizun zerbait gaurkotu eta zure modura moldatzea, hutsune horren parte txiki bat behintzat betetzea, ezerezean gera ez dadin», azaldu du. Jasotako lana hor bildu dute, eta Allende Arnaizen laguntza izan du Beratarbidek horretarako. Hiru artistak elikatu dute artxibategia: Danele Sarriugarte idazleak, Nagore Legarreta argazkilariak eta Maria Elorza zinemagileak. Lan indibidualak dira, baina guztiak «osotasun baten barruan» daude. Pizgailua eman zieten, eta «askatasun osoa» izan dute beraien lana egiteko.
Prozesu biluzia. Ikerketa eszeniko baten lekukotza. Konferentzia performatiboaren gaineko informazioa jasotzen duen zatia da. Obra osatzeko egindako hainbat ariketa biltzen ditu, besteak beste. Adibidez, Torrealdaik gogoko zuen paseoan grabagailuarekin atera eta pentsamenduak jasotzea. Antzeko zerbait —«deribak»— egin dute aktoreek: kalera atera, eta mezuak jaso zituzten, zer egin behar zuten esanda.
Artxibo biluzia: memoria eta desira. Sarriugartek antzezlanearen sorreraren, entseguen eta estreinaldiei buruzko egunerokoa idatzi du. «Normalean ez daukagu aukerarik ikusteko emanaldi bat nola sortzen den; emaitza ikusi ohi da, eta kito», azaldu du Beratarbidek. Idatzitakoak «eragina» izan du oholtzan ikusten denean. Liburuxka horren tapen barrualdean ikus daitezke Torrealdaik artxibatu eta katalogatzeko erabiltzen zituen fitxak.
Artxibo biluzia: ametsen gordailua. Maria Elorzaren ikus-entzunezkoa da, USB batean jasotakoa. «Informazio guztia» izan du: saio guztietara joateko aukera izan du, elkarrizketa guztiak pasatu dizkiote… Torrealdairen desioetako bat Euskal Liburutegi Nazionala sortzea zen, eta balizko kokalekua Donostiako Koldo Mitxelena zen. Elorzak aprobetxatu du hutsik egon dela obrak egiteko, eta collage bisuala osatu du. «Gertuago ikus daiteke Torrealdairen figura eta bere nahiak. Horregatik, liburua eta obra bateragarriak dira».
Artxibo biluzia: momentuak eta materialak. Legarreta «itsu-itsuan» aritu da, irudiak osatuz. Pizgailuak posta arruntaren bidez iristen zitzaizkion. «Oholtzan lantzeko interesgarria izan zitekeena bidaltzen genion. Estreinaldira arte ez du ezer ikusi», azaldu du Beratarbidek.
Zer istorio nahi zenuke historiara pasatzea? Antzerki emanaldira hurbiltzen zirenei bi txartel ematen zitzaizkien, galdera horrekin, eta beraien erantzunak jaso zituzten proiektuaren bultzatzaileek. Eskatu zieten beste txartelarekin liburutegi batera joan eta Torrealdairen liburu batean uztea. «Performancek, beraz, jarraitzen du».
Artxiboaren 400 kopia atera dituzte, eta zenbakituta daude. Edozein liburu-dendan eska daiteke, baita Berriaren bidez ere.
