Aukeren langak
HITZ HARTUAK
Martin Puchet Anyul ekonomialari uruguaiarraren hitzetan, «munduan ongi kokatzeko ezberdin egiten gaituena defendatzea da funtsa».
Garai batean ezagutza, sinesmenak eta mundu ikuskera ahoz ematen zen jakitera. Geroago etorri zen garrantzitsu jotzen zena idatziz jasotzeko eta biltzeko premia. Baina, jakina, hizkuntza idatzia gutxi batzuen esku zegoen eta haiek erabakitzen zuten zer idatzi eta iraunarazi; horra guretzat lehenbiziko langa.
Ilustrazioak eta hezkuntzaren demokratizazioak idatzizkoa eta idazteko aukera denen eskura jarri zuen arren, gure hizkuntza eta pentsamenduaren jarraipenarentzat bigarren langa etorri zen. Izan ere, hizkuntza idatzia, gurean, inguruan genituen erdaretan ematen zen; gazteleraz hegoaldean eta frantsesez iparraldean. Geroztik arrasto horretan jarraitu du, oro har, gure hezkuntzaren eta jakintzaren transmisioaren bideak.
Lehengo astean gure ikastetxera Gaztea-ko Oihan Vega etorri zen musikaren inguruko hitzaldi bat ematera ikasleei. Gaztearen helburu nagusia omen da gaztetxoak irrati-talde horri lotuta geratzeko gazteentzako programa erakargarri bat egitea, eta, horretarako, nonbait, kalkulua egina dute entzule kopurua apaldu gabe, euskarazko zenbat musika eman daitekeen. Estrategia hori euskarazko taldeentzat ere ona omen da, euskal musikara hurbilduko ez liratekeenentzat amua baita erdaretan egindakoa. Hori horrela, ikasle bati galdetu nion ea haren ustez zergatik kantatzen zuten hainbeste musikari euskaldunek gazteleraz eta ingelesez; nik pentsatzen nuela hizkuntza horietan ekoizpena lehendik ere nahikoa handia zela. Badakizue zer erantzun zidan? Bada, euskara hutsean egiten zuen taldea ez zela erakargarria; hau da, euskal musikariek beste hizkuntzetan kantatzen dute, ez erdaldunek entzun ditzaten, baizik eta euskaldunen artean aski balio badutela erakusteko. Horra, beraz, gure hizkuntzarentzat eta ekoizpenarentzat hirugarren langa: prestigioarena, eta, ondorioz, komunikabideek horretan duten erantzukizuna. Izan ere, guk egiten ditugun kultura aukeraketak ez dira gehienetan ausazkoak izaten.
Ikasturte bukaera ailegatu da, eta bukaera honetan erabakiak hartu behar izaten dira heldu den ikasturteari begira. Hori ez da beti erraza izaten, zeri begiratzen zaion bide bat ala bestea aukeratuko baitugu. Testuinguru horretan estu eta larri ditugu duela aste batzuk Erkidegoan eta Nafarroan selektibitatea egin zutenak bezala, Iparraldean aste honetan baxoa egin dutenak. Aurten ere salatu dute Etxepare Lizeoko ikasleek euskarak Ipar Euskal Herriko unibertsitateetako sarrera proban duen presentzia eskasa, eta horrek nola eragiten dien azterketa egitean. Horren harira, joan den astean Berria-n artikulu bat argitaratu zen azalduz azterketa beraren zailtasunez gain, euskaraz ikasten jarraitu nahi dutenek Hegoaldeko unibertsitateetan sartzeko ez dutela inolako erraztasunik: «Iparraldeko ikasleak Europako beste edozein herrialdetakoak bezalakoak dira legediaren arabera». Laugarren langa dugu, hortaz, administrazioen bidez legeak ezartzen duena, eta berriz ere, ikasleen aukeran eragin zuzena izango duena.
Maiz pentsatzen dugu aukerak egiten ditugunean askatasun osoz egiten ditugula, erabat guk geuk eginak direla, baina ustez libreki aukeratzen duguna maiz baldintzatua izaten da. Aipatutako langa horiek ikusezin bilakatu dira; gure helburuak lortzeko, hau da, munduan herri bezala kokatzeko, aukera horietan nola eragin aztertzea premiazko gaia da. Gogoan izan dezagun non dugun iparra.
