Udako hitzen peskizan
Igaro da uda eta heldu da udazkena. Urtaro batetik bestera goaz, harri txapal batetik bestera salto egingo genukeen moduan. Askoren iritziz gero eta azkarrago, pentsatzen jarriz gero, zorabiatzerainoko abiaduran. Denbora badoa abaila batean, ustez teknologiak bizitza errazteko sekula baino bitarteko gehiago jarri omen dizkigunean eskura: ordenagailuak, robotak, etxetresna adimentsuak, edota Adimen Artifiziala bera.
Garaiotan adimentsua bilakatu da ia dena; edo adjektibo hori itsatsi diote ia gauza guztiei. Eta, hara nola diren gauzak, garai bertsuetan, gero eta zalantza handiagoak sortzen hasi zaizkigu gu geronen adimenaren inguruan. Hau da hau atarramentua!
Zertarako, orduan, hainbeste Adimen bizitzak hatzen artean hondarrak nola ihes egiten badigu?
Tira, tragikoa jarri aurretik hel diezaiodan gaiari. Lankide batek eman dit gogoetaren puntua. Dzartrrr zabaldu du abaniko gorria. Xisxisxisxis, hasi da airea hara eta hona mugitzen. Ohartu naiz letra zuriz Hau bero puta duela idatzita abanikoak, astindu bakoitzean xisxisxis gora eta behera dabilena, inguruan gauden gutako bakoitzarengana mezua iritsiko dela ziurtatu nahiko balu bezala. Inguruan gaudenoi iritsi zaigu haize ufadatxoa, eta denak ohartu gara astindu bakoitzean, hau bero puta ari duela!
Beroaren pean, joan berria den udari begira jarri eta pentsatzen ari naiz zein ote den uda honetako hitza. Susmoa dut garai bakoitzak baduela berea, eta garai batzuek, berriz, hitza izateaz gain, badute hiztegi oso bat. Hor izan genuen COVID-19a. Garai hartan ikasi genituen eta barra-barra erabili, gure hiztegian txertatzeraino, pandemia, SARS, kutsatze-kurba, zero pazientea, coronavirusa, Wuhan, berrogeialdia, koarentena, konfinamendua, etxeratzea, alarma egoera, gel hidroalkoholikoa, inkubazioa, musukoa, maskarilla, txertoa, COVID pasaportea, AstraZeneca, Pfizer, enpatia… Seguruenik ahaztuta ditugun hitzak, etorri eta joan egiten diren hitzak.
Zein ote da, baina, udako hitza? Galdetu dut inguruan, eta honako erantzunak bildu ditut: beroa, Txiki eta Otaegi, Palestina, genozidioa, fatxa, ezinulertua, izan dira jaso ditudan erantzunetako batzuk.
Noski, bakoitzak du berea. Ezin zitekeen bestela izan! Nirea propina izan da. Horixe da nire arreta gehien bereganatu duena, nire inguruan dantzan ibili den hitza. Eta ez inorengandik propinarik jaso dudalako, ez!
Uda hasieratik, behin baino gehiagotan agertu da propina parte hartu dudan elkarrizketetan. Batez ere, Donostia eta Bilbo aldean zabaltzen ari den propinak ematearen eragina izango da. Izan ere, lankideei galdetu eta ondoren nire hitza zein den aipatu diedanean, harridura aurpegiz «Izarran (Araba) ez dago propinarik» esan didanean haietako batek. Zenbat euskal herria dauden gure Euskal Herrian.
Antza, propinak ematea, eta propinak noiz jasoko zain egotea, ohikoa bilakatzen ari da gure herri batzuetan. Aipatu dutenen artean, gainera, era bateko adostasuna dago amerikarrak direla propina handienak uzten dituztenak: ohikoan 50 euro. Aitortu behar da kontua ez dela gau erdiko eztula!
Propina edota eskupeko horietako batzuen inguruko gorabeherak ezagutzeko aukera izan dut: hitzartutako zerbitzua gainditu dutenak izan dira, langilearen denboraren edo ahaleginaren kontura, gehienetan. «Hau prostituzioa da», esan zidan haietako batek.
Turismoak ekarritakoa, hori ere. Badakizu, industria guztiek kutsatzen dute eta turismoa ez da salbuespena. Kerik eta kiratsik ez duen arren, ingurua eta gu geu pozoinduz doa, oharkabean.
Ez dela hainbeste denbora gu ginen propinak ematen genituenak, eta horra hor gu gara orain propinen zain omen gaudenak. Ari zaigu zerbait gertatzen…
Dzart! Itxi du abaniko gorria. Geldi geratu da airea. Kito gogoeta! ■
