Xoriei mintzo garen zoroak
Topoa, Orereta. Goizeko 08:30ak, lepo doa. Pi-pi-pi. Zabaldu da atea. Emakume bat eta ni sartu gara. Aulki tolesgarrietan bi neskatila. Berehala eskaini diote eserlekua emakumeari. Euskaraz. Ezetz erantzun die euskaraz, eta eskerrak emanez txokora erretiratu da. Segidan niri eskaini didate, euskaraz. Irribarre batez erantzun diet: ez, lasai, eskerrik asko!
Iritsi gara Galtzarabordara. Pi-pi-pi. Zabaldu da atea. Emakume bat sartu da seme txikiarekin. Aulki tolesgarrietako neskek, euskaraz, eserlekua eskaini diete. Oraingoan baietz esan die ama gazteak euskaraz, eta bi neskatilak txokora erretiratu dira, gure ondora. Elkarrekin hizketan jarraitu dute, euskaraz.
Bagoiaren barrenera begiratu eta ohartu naiz neska-mutil gaztetxoz beteta dagoela, 14 bat urtekoak. Denak ari dira euskaraz. Atentzioa eman dit (izugarria da egoera harrigarria eta apartekoa iruditzen jarraitzea). Hurrengo atearen parean, irakaslea dirudien mutil gaztea bi ikaslerekin ari da elkarrizketan. Euskaraz. Erdi broman ari dira, elkarri zirika.
Iritsi gara Herrerara. Pi-pi-pi. Zabaldu da atea. Biseradun 40 bat urteko gizona sartu da. Ate parean, jendearen erdian, ezin heldu gelditu da. Intxaurrondora iristean, topoak abiadura aldatu eta balantza egin du, ondokoei «yo me agarro a todo, e!» ohartaraziz trufari. Gaztelaniaz/espainolez. Alboan libre dudan zintzilikako heldulekua eskaini diot «nahi baduzu hel zaitez hemen». Euskaraz erantzun dit. Ondoren, euskaraz hasi da. «Deskubritu dugu beste euskaldun bat», pentsatu dut nirekiko. Aitortuko dut, pozik noa.
Iritsi gara Loiolara. Pi-pi-pi. Zabaldu da atea. Emakume bat sartu da. «Buenos días», gaztelania perfektuan. Herreran igo den mutilak zerbait erantzun dio. Gaztelaniaz. Kito. Zabaldu da gaztelania inguruan. Herrerako mutilak euskarari eutsi balio, akaso, Loiolako emakumeak euskaraz jarraituko luke… akaso!
Eten da euskararen haria, hain hauskorra izaki! Jakintzak hizkuntza ohiturekin lehiatzen du une oro, eta garbi dago, gaur-gaurkoz, euskara dela galtzaile. Aitortu beharrekoa hori ere.
Akordatu naiz duela gutxi Gaztainoko auzo-elkarteak antolatuta Joseba Sarrionandia idazlearen hitzaldiaz gozatzeko aukera izan genuela. Sarrionandiak palindromoez, hitz asmatuez eta kalanburrez gauza arraroak kontatu zizkigun. Eta hori guztia azaldu zuen jolasteko hizkuntza nola balia dezakegun adierazteko. Hizkuntzalariek erabiltzen dituzten hitz potoloak erabili zituen; diglosia, esate baterako. Horrekin batera, sekula entzun ez nuen hitza: eskizoglosia, bi hizkuntza baino gehiago dakizkigun pertsonok pairatzen duguna, hain zuzen. Gure artean, pixkanaka zabaltzen hasi den hizkuntza estresa-ren baliokidea izango litzatekeena.
Hizkuntza bakarra duenak hitz egin behar duenero ez du neurtu eta erabaki behar zein hizkuntza erabili aurrean duen lagunaren arabera, zer esanik ez ezezaguna bada. Ez du ezagutzen duen hizkuntza bakarra erabili beste aukerarik. Guk, hizkuntza bat baino gehiago dugunok, ordea, zalantza etengabean bizi gara: ba ote daki euskaraz?; ulertuko ote du, sikiera?; euskara jakiteko itxura du ala ez…; euskaraz hitz egingo diot, ongi hartuko ote du?; ongi irudituko ote zaio ni berari euskaraz zuzentzea? Horiek guztiak dira, gutxienez, hizkuntza bat baino gehiago dituen pertsona baten hizkuntza gatazkak. Eta etengabe zure burua trantze horretan topatzeak, hizkuntza estresa sortzen du. Horregatik aipatu zuen Sarrionandiak hizkuntzalari batzuk horri eskizoglosia deitzen diotela. Egia esan, badu eskizofreniatik euskaraz bizitzeko hautua egin dugunok hizkuntzekin bizi duguna.
Zenbatetan ez ote garen aurkitzen kaiolan dagoen kanario baten aurrean bezala, txistu egin eta zain ea zer egiten duen: buelta eman eta berean jarraitu; adi geratuko den; hari entzundako txorrotxioa imitatu eta, halako batean, bien artean halako elkarrizketa magiko bat sortzeko irrikaz. Mixel Labegueriek idatzi eta Erramun Martikorenak kantatzen duen kanta zentzuz betea datorkit burura: ez al gara xoriei mintzo garen xoroak izango?
