Zein harreman zuen Errenteriak ondoko herriekin?
Hamalau egunez, egun bakoitzeko galdera bat erantzungo du Iago Irixoa Cortes historialari eta ikerlariak. 700 urte bete ditu aurten hiribildu eratu zenetik Errenteriak, eta Irixoak garaian garaiko zehaztasunak emango ditu. Herriaren historian murgiltzeko azalpen interesgarriak eman ditu historialariak, Errenteria nondik datorren eta nora doan ulertzeko lagungarriak. Honakoa, hirugarrena.
Biteri txiki kalea. Argazkia: Errenteriako Udala Hamalau egunez, egun bakoitzeko galdera bat erantzungo du Iago Irixoa Cortes historialari eta ikerlariak. 700 urte bete ditu aurten hiribildu eratu zenetik Errenteriak, eta Irixoak garaian garaiko zehaztasunak emango ditu. Herriaren historian murgiltzeko azalpen interesgarriak eman ditu historialariak, Errenteria nondik datorren eta nora doan ulertzeko lagungarriak. Honakoa, hirugarrena.
Harremanen txanponak bi alde zituen, interesen arabera Leon ala Castillo ateratzen zelarik. Argi dago hiri-gutunak Oiartzunengan eragin latza izan zuela, Bailara baitzen eskualdeko buru administratiboa 1320ra arte. Bat-batean bere zentraltasun politiko, ekonomiko eta erlijioso horri arrakalak sortzen hasi zitzaizkion, geroz eta handiagoak, XVI. mende hasiera arte itxiko ez direlarik. Bi aldeen arteko lehenengo liskarrak 1340an dokumentatuak ditugu, oiartzuarrek zer eta hiri-gutuna lapurtu eta ezkutatu zutenean. Dirudienez, Oreretan hiribildua finkatzea eskatu zutenen interesak eta Elizaldekoenak ez zetozen guztiz bat. Bailaratik, batek baino gehiagok mesfidantzaz ikusiko zuen ekimen berria, tartean, ziurrenik, bertako gizartean itzal handia zuen Ugarte leinuak.
Alde horretatik, Oreretako Herri Memoria taldeak eta bereziki Luis Elberdinek burutu duten lan mardulean, herriaren izenaren inguruan oso hipotesi interesgarria mahai gaineratu dute, aintzat hartzekoa. Beraien ustean, Bailararen eta hiribilduaren arteko borroka toponimiaren esparrura ere hedatu zen. Ez dugu ahaztu behar gerora Errenteria izango zenari Oiartzungo hiriberri edo Villanueva de Oiartzun izena eman zitzaiola hiri-gutunean; hau da, Bailararen zentraltasun politikoaz gain, izenaz ere jabetu zen. Elberdinen lanak Gipuzkoa eta Gaztelatik sortutako dokumentazioan eta Nafarrotatik idatzitakoan oso aldaketa adierazgarria dagoela adierazten digu: lehenengo biek, hiribilduaren interesen babesle ziren heinean, XV. mende amaiera arte Oiartzungo Hiriberri erabiliko dute; Oiartzungo ahaide nagusi zen Ugarte leinuak Nafarroarekin zituen loturak islatzen duten dokumentuek, berriz, Errenteria esango diote oso goizetik, noiz eta XIV. mende erdialdetik. Horrek zer esan nahi du? Bada Oiartzunek ez zuela bailararen izena hiribilduak hartzerik nahi; beraientzat, Oiartzungo hiribildu berria errenteria bat zen, oiartzuarren errenteria, hain zuzen ere. Izenaren bidez gune bakoitzaren izaera agerian utzi nahi zuten: batzuk tradizio eta garrantzia handiko Bailara ziren bitartean, besteak azpiegitura arrunt eta soil baten inguruan finkatutako auzune kaskarra besterik ez ziren. Ondorioz, Errenteria izena ez zen inolako inperialismo gaztelar edo espainol maltzurraren ondorio izan, ezta gutxiago ere; Oiartzunen beraren ekimena izan zen, Oreretan zeudenen izaera gutxietsi eta mespretxatzeko.
Ideia lehenengo aldiz planteatu zidatenean mesfidati agertu nintzela aitortu behar dut, oso mesfidati. Guk izenaren eraldaketaren ingurukoak XV. mende amaieran kokatzen genituen, Oiartzunen eta Errenteriaren arteko behin-betiko banaketaren ildotik. Baina txostenean burutu duten iturri-alderaketa lan latza ikusita, mahai gaineratu duten hipotesiak indar eta sendotasun handia duela ikus daiteke. Elberdinek eta bere lagunek benetako ardura hartu dute gaia ikertzeko garaian, oso gutxitan ikusten den azterketa eta iturrien alderaketa eginez. Eta onartu behar dut, lotsarik gabe, gaiak benetan harrapatu ninduela eta zenbait kontutan lagundu diedala.
Esan bezala, planteatzen den ideia ez da astakeria bat, are gehiago, Pasaiaren kasuan beste horrenbeste jazo zela ematen duenean. Dakigunez, jurisdikzioaren gaineko eztabaidak mende luzeetan iraun du eta oraindik dirau. Denbora horretan guztian, liskarrek hamaika esparru hartu zituzten, baita toponimian gorpuztu ere: Errenteria eta Oiartzunentzako Oiartzungo portua zena, Donostiaren interesak islatzen zituen Pasaia toponimoari leku egin zion.
Bigarren izen aldaketa hori izan zen, gainera, Errenteriaren beste ildo historiko nagusiaren adibide bat: Donostiaren aurkako interes borroka. Lehen Kodemastiko gertakariaz aritu bagara, hiribildu titulua eman eta urte gutxira agerian geratzen dira bi herrien arteko talkak, 1338an. Handik aurrera ia etengabeko zurrunbiloan sartuko gara. Baina jarrera politiko kontrajarriez harago, donostiarrek beraiek Errenteria negozioetarako erabiliko dute: ontziak bertan eraiki zituzten eta Pasaiako badiaren inguruko mugimendua ere aprobetxatuko dute.
