«Diruak eta turismoak Donostia erabat aldatu dute; ez da zena»
Haurtzaro eta gaztaroan ezagutu zuen hiriarekin zerikusi gutxi duen Donostiaz mintzo da errenteriarra ‘Wild Donostia’ liburuan. Diruaren mesedera makurrarazitako hiria agertu du lanean.
Miguel Harina Mitxelena argitaratutako bere lehen liburuarekin. Bere lehen liburua argitaratu berri du Miguel Harina Mitxelenak (Donostia, 1964) Wild Donostia, Autografia argitaletxearekin. Jaiotzen ikusi zuen eta gazteetan lagunekin topaleku zuen hiriak bizi duen eraldaketaz hitz egin du bertan errenteriarrak, eta errimarik gabeko olerki garratzekin biluztu. Bere esanetan, turismoa eta diruaren mesedera makurrarazi dute hiria.
Irakurlearengan hausnarketa eragin nahi du, gogoeta piztu gaur egungo Donostian elkar bizi diren errealitate kontrajarri eta paradoxikoekin parez pare jarrita.
Wild Donostia, zure lehen liburua argitaratu berri duzu. Zer kontatzen duzu bertan?
Liburua idazten hasi nintzen Donostiarekin nahiko triste eta aldi berean haserre nagoelako, hitz batean, dezepzionatuta nagoelako. Ez hiriarekin, baizik eta hura gaur egun denarekin, bilakatu dutenekin.
Gurasoak Ategorrietakoak ditut, baina beti bizi izan naiz Errenterian. Haur garaia eta gazte garaia Donostian eman nituen, aiton-amonak bertan bizi ziren, han ikasten nuen eta lagunak bertan nituen. Alde Zaharrean ordu makina egindakoa naiz. Errenterian bizi nintzen baina Donostian egiten nuen bizitza. Sentimendu hori azalarazteko idazten hasi nintzen, poesia zehazki. Ez da poesia lirikoa, eta bertan haserrea adierazten saiatu nintzen. Lagunei erakusten hasi eta gustuko zituztela esan zidaten, animatu egin nintzen eta jarraitu nuen lanean. Emaitza liburua da.
Haserrea azaltzen duzula esan duzu. Zergatik haserrea?
Betiko hiria, nire barruko hiria, nik sentitzen nuen hura galdu egin dugula uste dut, hortik haserrea. Diruak eta turismoak erabat aldatu dute Donostia eta jada ez da zena, okerrera egin du, nire ustez.
Nuen haserre sentimendu hori ateratzeko beharra sumatu nuen, eta hori egiteko hainbat bide nituen: artikuluen bidez, testuen bidez, edo literaturaren bidez. Espainiar Filologia ikasi nuen, eta pentsatu nuen haserre hori modu literarioan azaltzea egokia zela.
Lanean hasi nintzen eta olerki bakoitzean gai bat aukeratu dut, irudi bat, leku bat. Eta hortik abiatuta sakondu egin dut ironia eta garraztasuna erabilita.
Ezagutu zenuen Donostiak eta gaur egungoak zerikusirik ez dutela diozu. Nola oroitzen duzu barruan duzun garai hura?
Gure gazte garaia, 1980ko hamarkada garai oso gogorra izan zen; nire belaunaldikoek gorriak pasa genituen, langabezia, droga indar handiz sartu zen gazte jendearen artean, eta politikoki ere egoera ez zen erraza. Lehengo bizitza ez zen hobea, ez errazagoa behintzat, gogorragoa zen. Alde Zaharrean denetarik ikusi genuen garai hartan, baina ikasi genuen asko, tresnak eskuratu genituen bizitzari aurre egiteko egoera gogor horretan.
Oraingo hiriak ez du zerikusirik harekin, eta ñoñostiarrismo kutsu ikaragarria dago, turismoarentzat, dirudunentzat bilakatu dute hiria; hori da nik egiten dudan kritika, ez zaidalako batere gustatzen. Garai batean esaten genuen Benidorm bat egin nahi zutela Donostian, nik uste dut Montecarlo bat egin nahi dutela, aberatsen hiria, finean.
Olerkiak ironia eta garraztasunarekin jantzi dituzu, errealitatea eta sormena nahasi errimarik gabeko bertso libreak osatuta. Nola kontatu duzu zure haserre hori?
Oso forma berezia dute idatzi ditudan poemek, ez da poesia lirikoa, ez dago errimarik. Poesia librea, zeharo askea dela esango nuke. Forma eta mamia nahastu behar dituzu, gauza bakarra dira finean. Poemek balio izan didate esateko nahi dudana, zeharka, irudiari garrantzi handia emanez.
Olerki bakoitza gai batetik abiatuta idatzi duzula esan duzu. Zein gai jorratu dituzu liburuan?
Donostiako puntu zehatz batzuk hartu ditut, irudiak, kale bat, autobusak, hondartza edo Urgull mendia, eta hortik abiatuta atera dut gustatzen ez zaidana. Ez dut espazio horien deskripziorik egin, baliatu ditut irudikatzeko, adierazteko esan nahi dudana. Batean badago higiezinen agentzia eta ondoan eskalea, edota etxe kaleratze bat egiten ari dira eta ondoko eraikineko hiru leiho apurtzen dira kaleratzearen une berean; ondoko eraikin hori hiru izarreko hotela da.
«Nire hiria, nik sentitzen nuen hura, betiko galdu
dugula uste dut»
«Turismoarentzat, dirudunentzat bilakatu dute hiria; hori da nire kritika»
«Uste dut Donostian Montecarlo bat egin nahi dutela, aberatsen hiria»
Halako kontrasteak bilatzen ditut, eta Donostian halako asko daude, begiak ireki baino ez dira egin behar, adi egon ikusteko. Hori erakusten saiatu naiz liburuaren bidez, kontraste horiek agerian uzten.
Irudi horiek zuk bizi dituzu, errealak dira, edo imajinatu egin dituzu?
Denetarik dago. Agian ez ditugu ikusten, begiratzen ez dugulako, ez garelako adi, baina egon badaude halako irudi asko. Begiak zabalik eraman behar dira beti, edozein unetan sortzen delako zer edo zer baliagarri idazteko, inspirazio izan daitekeena, aitzakia.
Lehengo egunean Donostiara joan nintzen, han egiten dut lan, eta kaleko musikari bat ikusi nuen egoen gitarra jotzen eta abesten. George Branssensen La mauvaise réputation —Ospe txarra— abesten ari zen. Aldarrikatzailea da abesti hori, eta ez zen pop biguna abesten ari, baina horretaz ohartzeko antena piztuta joan beharra dago, adi. Julio Cortazarrek esaten zuen edozein unetan ager daitekeela zerbait berezia. Ukitu magiko hori agertzen da batzuetan, ez bazara adi, pasatzen da eta ez zara konturatzen. Nire poemetan saiatzen naiz hori jasotzen bigarren irakurketa bat egiten ikusten dudan horretaz, barrurago noa. Niretzako literaturan beti dago beste ikuspuntu bat, beste ukitu bat; errealitatea ez da lehen begi-kolpean ikusten duguna. Batzuk lehen plano horretan gelditzen dira, ikusten den horretan; ni barrurago, atzean dagoeneraino joaten saiatzen naiz.
Irakurleak hausnarketa egitea nahi duzu, beraz, zure liburuaren bidez?
Noski, finean hori da garrantzitsua, irakurtzen duzunean ez soilik irakurri eta ahaztea, hausnarketa egitea irakurtzen duzunaren gainean. Helburua ez da jendeari esatea zer pentsatu behar duen, baizik eta erakustea dagoen errealitate bat eta bakoitzak atera ditzala bere ondorioak, baina balio dezala hausnarketarako, gogoetarako. Bakoitzak egin dezala bere irakurketa.
Joan den ostiralean egin zenuen aurkezpena Errenteria-Oreretako Noski liburu dendan. Nolakoa izan zen?
Oso ondo sentitu nintzen, gustura, oso intimoa izan zen aurkezpena, lagun artekoa, eta oso eroso sentitu nintzen. Gainera, hitz egin genuen liburuari buruz, baina baita literaturaz ere, eta nik behintzat oso aukera gutxi izaten ditut literaturaz aritzeko. Oro har denak gaude egunerokotasunean murgilduta eta ez dugu halakoez hitz egiteko aukerarik izaten, eta oso aberasgarria da. Gehiagotan egin beharko genukeen zerbait da.
Zure lehenengo liburua da.
Bai, hala da. Baditut idatzita liburu batzuk, baina argitaratu gabe. Ordenagailuan jasota daude, ez kaxoi batean, eta asmoa, ongi baldin badoa eta animatzen banaiz, besteak ere argitaratzea da. Uste dut argitaratzeko modukoak direla.
Zein dira zure erreferente literarioak?
Normalean narrazioa egiten dut, honakoa salbuespena izan da eta niretzako oso garrantzitsuak dira Julio Cortazar, Juan Goitisolo, eta joan den mendeko klasikoetatik hasita handik aurrerakoak. Idatzitako guztia gazteleraz egiten dut.
Wild Donostia idazteko garaian zer izan da zailena eta zenbat denbora eman duzu idazketa prozesuan?
Urtebete inguruko prozesua izan da. Liburu honekin ari nintzela, aldi berean, eleberria idazten aritu naiz. Idaztea zaila denik ez dut uste behin horretara jartzen zarenean behintzat, gakoa da inspirazioa heltzen denean lanean harrapatzea. Idazten hasten zarenean, nik uste dut beti ateratzen dela zer edo zer, idazten duzun guztiak ez du balio agian, baina parte batek bai.
«Donostian kontraste asko dago, begiak ireki baino ez dira egin behar ikusteko»
«Inspirazioa datorrenean, zu lanean harrapatzea da gakoa»
«Errealitatea ez da lehen begi-kolpean ikusten duguna, joan behar da barrurago»
Arazorik handiena denbora falta da nire ustez, denbora oso gutxi dugu bizitzan, eta pasa berri dugun konfinamenduan, adibidez, izugarri idatzi dut, denbora nuelako. Etxean egon garen tarte horretan irakurtzeko denbora izan dut, idazteko denbora. Zailena hori da: denbora falta eta jartzea pentsatzen, antolatzen idazten hasteko. Behin hasita badoa berez.
Konfinamendu garaia, beraz, emankorra izan da zure kasuan?
Bai, txar guztiaren barruan alde positibo hori izan du nire kasuan. Denbora izan dut idazteko, irakurtzeko idazten nuen hura; arlo horretatik niretzako oso aberasgarria izan da.
Irakurle perfil jakin batentzat idatzi duzu Wild Donostia?
Ez. Nik idatzitakoak badu mamia, baina ez dut uste zaila denik edozeinek irakurtzeko. Gustatuko litzaidake asko poesiaren gaineko ideia aldatzea. Jendeak uste du askotan poesia bakarrik dela poesia liriko hori, gelditu dira XIX. mendeko erromantizismoarekin eta hori amaitu zen, 1927ko belaunaldikoen ostean hori aldatu zen.
Bizitza nahasketa da, eta literaturak ere hala behar duela uste dut, nahasketa bat.
Argitaratu berri duzun liburua idazten zenuen bitartean eleberria idazten aritu zarela aipatu duzu. Horren gainean zerbait aurreratzerik baduzu?
Bai, noski. Nahikoa aurreratuta dut eleberria. Biolentzia ondorengo garaiko errelatoaz mintzo naiz. Historian zerbait gertatzen denean, gertatu zena gertatu zen, baina gelditzen dena da kontatzen dena, nola kontatzen den, alegia, gertatu zen hura.
Gurean gertatu zenaren errelatoan nork irabazten duen borroka handia dagoela ohartu naiz. Badaude telesaila oso famatuak, eta errelatoa irabazten ari dira. Nola ulertu zuk bizi duzun zerbait, ikusi duzuna lehen eskutik, bertatik bertara, kanpotik datorren norbaitek kontatzea? Nik ezin dut onartu. Medioak oso indartsuak dira, kontatzen digutena jendeak sinisten du eta errelatoak azkenean gauzak nolakoak ziren esaten du, onartzen badugu. Oso gogorra da niretzat kontatzea nire herrian gertatu dena kanpoko batek, eta saiatu naiz idazten ikusi nuena, bizi nuena.
Teknikoki eleberri bat oso konplikatua da, eta borrokan ari naiz ateratzeko; ikusiko dugu lortzen dudan edo ez, baina uste dut egin beharra dagoela halako zerbait.
Zergatik irakurri behar da zure liburua?
Nik uste dut literatura behar-beharrezkoa dela, pentsatzeko garrantzitsuena da irakurtzea eta hausnarketa egitea. Orain sare sozialekin ikaragarri harritzen nauen zerbait dago: albiste bat irakurtzeko denbora oso gutxi hartzen duela jende gehienak. Horrela ezin da pentsatu, agian nahikoa zaharkituta nago, baina pentsatzeko mantsoago irakurri behar da, hausnartzeko denbora hartu lasai.
Uste dut literatura eta liburuak beharrezkoak direla ez galtzeko mundu hori, benetan arriskuan dagoelako. Bakoitzak pentsa dezala nori ez zaion interesatzen jendeak pentsatzea… Ezinbestekoa da irakurtzea, nire liburua edo edozein liburu.
Non eros daiteke zure liburua?
Errenteriako Noski liburu dendan, Donostiako Bulebarreko kioskoan, Amarako Armagedon dendan, eta Autografia argitaletxean online.
