«Eremu sozialean dagokigun lekua eman behar digute erakundeek»
Adinekoek zahartzaro duina izan dezaten borrokan ari dira Duintasunaren bueltan biltzen diren herritarrak. Pertsonak eta zaintza erdigunean jartzea ezinbestekoak dira herri bizigarria eraikitzeko. Errenteria 700 elkarlanaren barruan egindako elkarrizketa da.
Joxe Mari Uria eta Karmele Santos Hileroko agenda politikoaren parte dira Duintasunaren manifestazioak. Zein leku du Errenterian zuen borrokak?
Joxe Mari Uria: Hasteko eta behin aipatzekoa da garai bateko pentsiodun kopurua eta gaur egungoa ez dela konparagarria, gaur egun askoz ere gehiago gara; 65 urtetik gorako 10.000 pertsona bizi gara Errenterian, populazioaren %25a. Kolektiboa hazten joan da azken urteetan, eta horri instituzioen aldetik erantzun falta ikaragarria dagoela gehitu behar diogu. Ikaragarriak dira gabeziak eta logikoa da pentsiodunen edo adineko pertsonen mugimendua sortzea erantzunik ez dituzten gabezia horiek guztiak betetzea aldarrikatzeko. Behar handiak ditugu eta instituzioek ez dute erantzunik ematen. Berdin dio Madrilgo gobernuari, Eusko Jaurlaritzari, edo aldundiei begiratzea. Entzungor egiten dute, eta kasu batzuetan udalek ere.
Karmele Santos: Emakumeen egoerari erreparatu nahiko nioke nik. Nire adineko emakumeei, lanera joaten ginenean, dote famatua ematen ziguten ezkontzerakoan, eta etxetik kanpora lanik ez egitera derrigortzen gintuzten. Emakume horien pentsioak, kasu gehien-gehienetan, miseriazkoak dira. Horri gaineratzen badiogu medikazioa hartu behar dutenen egoera larriagotu egiten da kontua. Dirutza balio dute botika askok; egoera zaurgarrian bizi dira.
Asko eta asko bakarrik bizi dira, eta bakardadea hautatua ez denean beldurgarri bihurtzen da. Emakume horiek jubilatu eta pentsiodunen mugimenduko parte garrantzitsua dira, eta kalera ateratzen dira protesta egitera, egunetik egunera, bizitzea garestiagoa delako eta gutxiagorako heltzen zaielako jasotzen duten pentsioarekin.
Adinekoen kontseilu soziala eta Adinekoen Behatokia sortzea, eta beste hainbat proposamen bildu zituen udalak. Zertan da eta zer suposatuko du adinekoentzat?
Uria: Gauzak ez dira batera egiten, banaka-banaka egin behar dira. Agintaldi hasieran aipatu zuten 65 urtetik gorako pertsonen behatokia martxan jartzea, eta Duintasunak indikatzaile batzuk aintzat hartzea eskatu zion udalari. Hala, pentsiodunek jasotzen duten diru saria tramoka zein auzoka aztertzea eskatu genuen. Osasun arloan berdin, auzoka aztertzea eskatu dugu zein patologia dauden adinekoen artean: bakarrik bizi diren, eta bakarrik bizi direnen kasuan aukeratutakoa den bakardade hori edo derrigortutakoa; familiaren bisitak dituzten, zenbatero… Uste dugu diagnostiko hori indikatzaile horietatik abiatuta egin behar dela adinekoen errealitatea ezagutzeko.
Santos: Ezberdina da Erdialdian bizitzea, Beraunen, edo Agustinetan. Erdialdean zerbitzu guztiak dituzu, baina goiko aldeko auzoetan bizi direnek etengabe behar dute garraioa, ez dituztelako bertan zerbitzu guztiak; badira igogailurik gabeko etxebizitzak eta ezin da jarri lekurik ez delako. Halako kontuak oso garrantzitsuak dira adinekoentzat, eta hori aztertu behar da, egoera zein den, irtenbideak emateko.
Adinekoen diagnostikoa egin behar zuela lehenik esan zuen udalak. Martxan da diagnostiko hori?
Uria: Badirudi Adinekoen Kontseilu Sozialaren bidez hasi dela. Kontseilua pandemia aurretik jarri zuten martxan eta bertan, erretiratuen elkarteek, jubilatu eta pentsiodunen elkarteek, irabazi asmorik gabeko elkarteek, Gurutze Gorrika, Duintasunak, Nagusilanek eta bestelakoek har dezakete parte. Udala Matia fundazioaren bidez aztertzen hasi da adinekoen bakardadea auzoka. Horretarako, harremanetan jarriko dira bakarrik bizi diren adinekoekin eta hainbat galdera egingo dizkiete. Arazo bat dago, bakarrik bizi diren adineko asko mesfidatiak izaten direlako. Horregatik beharrezkoa iruditzen zaigu udalak azterketa hori abiatu aurretik orri informatiboa zabaltzea herritarrei jakinaraziz egingo dutena, konfiantza giroa sortzeko.
Errenterian 65 urtetik gorako 10.000 pertsona bizi dira, populazioaren laurden bat, aurretik aipatu duzuen moduan. Zer suposatzen du horrek?
Santos: Horrek eskatzen du herriak bermatzea adinekoentzat pentsatutako zerbitzu zehatzak; adinekoen egoitzen arazoa jarri nahi dut mahai gainean, gero eta gehiago garelako adinekoak, eta gero eta erabiltzaile gehiago izango direlako. Zerbitzu zehatzak behar ditu adinekoen kolektiboak, eta horretarako ezinbestekoa da diagnostikoa egitea, elbarritasun eta mendekotasun graduak jakiteko edo etxebizitzen bizigarritasun aztertzeko. Espero dut hori guztia kontuan hartuko duela behatokiak, baina egiteke dago oraindik, eta egin behar da.
Alargun gehienak emakumeak gara eta ikaragarria da askok bizi duten egoera. Emakume horiek gizarte zerbitzuen laguntza ikaragarria behar dute, eta hori guztia hasiko dira egiten, ongietorria; baina egin dezatela, premiazkoa da eta.
1.080 euroko gutxieneko pentsioa aldarri. Egingarria da?
Uria: Dirudunek egiten duten zerga iruzurrari begiratu baino ez dago. Noski badagoela dirua, ordaintzen duten sozietate zerga bertan Espainiako Estatuko baxuena da, eta Espainiako Estatuan, Frantzian edo Portugalen baino sei puntu baxuagoa da. Dirua badago. Langileei jartzen dizkiete zergak, eta diru gehien dutenei ez, hori da arazoa.
Errenteria adinekoen neurrira egindako herria da, bermatzen du zahartzaro duin baterako eskubidea?
Uria: Ez Errenteriak, ezta inongo beste herririk ere. Ez da Errenteriaren arazo bat, arazo orokorra da. Kontuan hartu behar dugu produktuak bertan Galizian edo Gaztela-Leonen baino %20 garestiago direla. Zergatik ez dio erantzuna ematen horri Eusko Jaurlaritzak? Engainatzen ari zaizkigu, eta marketina egiten etengabe. Esaten dute hemen hobeto bizi garela, baina marketina da.
Santos: Nire ustez udalak ardura handiagoa hartu behar luke erresidentzien kudeaketan, adinekoen egoitzek pertsonen biltegiak izateari utz diezaioten. Pertsonal gehiago behar da, publikoak behar dute; erresidentzien sistema zaharkitua dago erabat, eta irauli behar da.
Uria: Jesusen Bihotza egoitza publikoa da eta 100 bat plaza dira; Sanmarkosene kontzertatutakoa da eta 120 plaza ditu. Kontuan hartu behar da, ordea, Errenterian dagoen 65 urtetik gorako adinekoen kopurua. Osasunaren Mundu Erakundearen arabera, 65 urtetik gorako 100 biztanleko bost plaza egon beharko lukete, ez da betetzen, ez hemen, ez Pasaian, ez Lezon eta ez Oiartzunen.
Santos: San Pedron apartamentu tutelatuak daude. Pertsonak baldintza duinetan egotea bermatzen du horrek. Erresidentziak irauli egin behar ditugu eta pisu tutelatuetara jo, eredu humanoagoa delako, duinagoa.
Bide horretatik etxebizitza dotazionalak eraikitzeko proiektua du udalak egungo biblioteka dagoen eraikinean. Zein garrantzia du?
Uria: Bakardadearen arazoari aurre egiteko balio du nolabait horrek, isolamendua apurtzeko. Udalak proiektua du, eta iniziatiba ona da, iniziatiba ona den bezala Arramendin egiten ari diren apartamentu dotazionalak.
Pentsioak ez dira soilik pentsiodunen kontua, gazteei ere eragiten diete.
Uria: Pentsio duinen aldarria beraiena ere bada, arazoa ere beraiena badelako. Miseriazko soldatak dituzte, prekarioak dira lanpostuak, kotizazioak zer esanik ez, ez dira nahikoak, eta horrek esan nahi du beren pentsioak soldata horiek oinarri hartuta izango direla, miseriazkoak.
Santos: Zenbat jubilatuk lagundu dituzte eta laguntzen dituzte beren seme-alabak eta bilobak? Hori ere gazteek eskertu beharko dute. Beraiek ere helduko dira zahartzarora eta borroka honen parte izan behar dute, arazoa guztiona delako.
Uria: Errenterian beharrezkoa da udala erretiratuen elkarteekin batera eta beste adinekoen elkarteekin elkarlanean aritzea, adinekoen parte hartze aktiboa sustatu behar duela uste dut. Adinekoa izatea, zaharra, ez da traba herritar izateko. Jubilatu egiten gara, baina herritar izaten jarraitzen dugu, eta gure eskubideak egikaritzea guri dagokigu. Adinaren inguruan dauden estereotipoak landu behar dira, jarrera diskriminatzaileak izaten dira askotan adinekoen kontra, diskriminazio soziala, eta ezinbestekoa da belaunaldi guztiak elkarlanean aritzea.
Santos: Nik eskatuko nuke aintzat hartzea adineko askok ez ditugula menderatzen teknologia berriak, ez garela konpontzen arlo horretan arrotz zaigulako, eta bestelako bideak jartzeko guri zuzendutako ekintzak antolatzerakoan.
Uria: Baloreak aldatu behar direla uste dut zahartzaroaren gainean ari garenean. Elementu pasibo gisa ikusten gaituzte oro har. Gastuak sortzen ditugu kolektibo gisa zaintzan, eta erakundeek eremu sozialean tartea eman behar diote, bere lekua, zahartzaroari; besteek duten bezala, politikan, arlo sozialean eta kulturan, gure espazioa behar dugu eta nahi dugu. Ez da nahikoa aisialdian tartea eskaintzea. Beste esparru guztietan eragin nahi dugu, kontuan har gaitzaten.
Herriko beste sektoreekin sareak sortzen saiatu zarete. Horren adibide argia izan zen urtarrileko greba orokorra. Lortu duzue konplizitateak jostea?
Uria: Harremana mantentzen jarraitzen dugu. Oso garrantzitsua izan zen urtarrileko protesta egun hori. Parte hartzeari uko egin ziotenekin ez gaude hain pozik, baina konplizitate eta elkarlan polita sortu zen parte hartu genuenon artean. Hainbat sindikatuz ari naiz, lagundu beharrean, oztopatzen ari dira pentsiodunen borroka.
Santos: Ez zaie interesatzen gure mugimenduak indarra hartzea. Esaten digute, ‘guk egingo dugu dena eta zuek etxean gelditu baratxuri zopa jaten’. Ahal duten guztia egiten dute lau atso eta lau agure garela azaltzeko, eta ez gara hala, asko gara, eta gure eskubideen alde ari gara.
Uria: Ezin da ahaztu egindako konkista sozial guztiak mugimendu sozialen bidez lortu direla. Gogoan izan nahi ditut falta direnak, ez dutenak bat egiten gure protestekin egoerarik gorrienean bizi badira ere. Esfortzua egin behar dute elkarlanean aritzeko beste guztiekin; existitzen den estigma apurtu eta pobreziaren kontra borrokatu behar dira. Guri ere badagokigu lan hori egitea, erraztea jende hori kalera atera eta borrokatzea.
Pandemia. Adinekoak bereziki ari da kolpatzen COVID-19a, zaharren egoitzetako egoera beldurgarria izan da.
Santos: Erresidentziak pertsonen biltegiak dira, gaur egun dauden bezala aberrazioa dira. Greba luzeak egiten ari dira langileak, emakumeak denak, esaten ari dira jasangaitza dela, sarraskia dela gertatzen ari dena bertan, eta ez diete kasurik egiten. Oraindik ere agintariek diote oso ondo daudela.
Ikaragarria izan da nola hil den jendea, familiak agurtzeko aukerarik gabe. Horrek ez du izenik. Martxotik irten ez direnak badira, beldurraren beldurrez. Estuasun ikaragarria izan da adinekoen kolektiboan eta oraindik drama handiak daude pandemiari lotuta.
Etxetik irten ezinik izan diren adineko pertsonei dagokionean, udalak martxan jarritako boluntario taldea aipatu nahi dut, erosketak, botikak, beharrak asetzeko laguntza eskaini zieten behar zutenei. Ongi egindakoa aitortu behar da.
Uria: Gezurra esan digute. PCRak egiten ari zirela esan ziguten egoiliar zein langileei egoitzetan, eta gezurra da. Kutsatutakoak eta heriotzak izan ziren erresidentzia batzuetan ekainera arte ez ziren PCR probak egiten hasi. Zergatik gezurretan ibili behar dute uneoro? Irauli egin behar dugu zaintza zerbitzua. Menpekotasunekin etxean daudenek ez dituzte zerbitzu espezializatuak zaintzarako. Borondate handia duen jendea kontratatzen da aldundiak laguntza bat ematen duelako, baina ez daude prestatuta, zaintzaileak profesionalizatu egin behar dira.
Bestalde, lehen arretan gaindituta baldin badaude ezinezkoa da etxean dauden eta menpekotasunak dituzten pertsonak artatzea.
Irri bat marrazteko moduko gaia. Txupinazoa inoiz baino duinagoa izan zen iaz. Zer suposatu zuen herriak egindako aitortza horrek?
Santos: Esker ona eta harrotasuna. Satisfazio handia da herriak aitortzea egiten ari garen lana garrantzitsua dela. Lanean jarraitu behar dugu, hau ez da amaitu eta kalean izango gara osasuntsu gauden bitartean.
Uria: Eskertu behar zaie eragileei erakutsitako babesa. Omenaldia eta txupina piztea adinekoen lanari aitortza da; omenaldia ez da elkarte batentzat izan, adineko herritar guztiei egindako aitortza izan da. Jubilatuen elkarteetan aritzen diren adinekoei deia egin nahi diet, bakoitzak bere auzoan lan egin dezan adineko pertsonentzako baldintzak hobetzeko.
Nolakoa amesten duzue etorkizuneko Errenteria?
Uria: Ez dago Errenteriaren etorkizuna Oarsoaldeko gainontzeko herrien etorkizunetik bereizterik, nire ustez. Ez dugu aipatu gaia, baina uste dut Oarsoaldea Garapen Agentziak baduela zer esana eta zer egina gai honetan, lan soziala ere egin behar duelako nire ustez. Eskatuko nioke inplikatzea, lagundu dezake tresnak emanda aurre-jubilazio egoeran daudenei bizitza proiektu bat bideratzen jubilatzen direnerako.
Santos: Emakumea eta feminista izanik gustatuko litzaidake jubilatuen kolektiboak egoera hobea izatea. Etxebizitza tutelatuena ideia ikaragarri polit da eta positiboa da. Adineko gehienak emakumeak garenez, gustatuko litzaidake jubilatuen munduan existitzen den matxismoa ezabatzea… Badakit ametsa dela, baina ahalik eta gehien desagerraraztea nahiko nuke; emakumeak feminista eta jubilatu gisa kalera aterako diren Errenteria dut amets, beraiena dena aldarrikatzera, eta beharrezkoa denean planto egingo duten emakumeen herria izatea, nahikoa aguantatu dugulako jada. ‘Gora borroka feminista’ oihukatzen duen herria.
Uria: Deitu nahi ditut jubilatuen elkarteak kontseilu sozialean parte hartzera, baita adineko norbanakoak ere: babestu aldarrikapenak, busti zaitezte, denen hobe beharrez ari gara eta.
