700 urteko historian sortzaileek ezinbesteko ekarpena egin diote herriari. Errenteriaren etorkizunean kulturak, arteak, eta sorkuntzak zutabe izan behar dutela argi dute Maritxalarrek, Mayak eta Urruzunok.
Ibai Maritxalar, Jon Maya eta Mendi Urruzuno 
Hirurak sortzaileak zarete. Jaio egiten da sortzailea, edo egiten da?
Ibai Maritxalar: Nik uste dut sortzea hautu bat dela, sortzeko gaitasuna denok daukagula jaiotzetik, animaliek ere bai, baina gero, bizi zaren inguruak, kulturak, familiak, eskolak, lagunek, testuinguru sozio-ekonomiko-politikoak… denak eragiten duela. Hautu bat egitea da, energia bat, ilusio bat eskaintzea, bakoitzak bere lengoaia, bere hizkuntza aurkituta, bere ekarpena egiteko asmo bat.
Jon Maya: Ados nago Ibairekin. Hautua da, eta sortzea denok eskura daukagun zer edo zer da. Nik hitz bat gehituko nioke: testuingurua. Sortu behar direnak ez dira sortzaile edota ekintzaileak, sortu behar direnak testuinguruak dira, eta testuinguruek erraztuko dute gauzak gertatzea, besteak beste, sormen lanak azaleratzea geruza ezberdinetan. Aberasgarria hori da, testuinguruak sortzea eta ziur asko guk gure lanak azalarazi ditzakegu hori errazten duen testuinguru bat dugulako; testuinguru sozial, familiar, lagunarteko eta geografikoa ere bai.
Mendi Urruzuno: Ados nago biek esan duten guztiarekin. Nik, momentua gehituko nuke, sortzeko une hori norberari noiz ailegatzen zaion. Beste faktore bat ere aipatuko nuke, sortzen duzun horri zenbateko garrantzia ematen zaion. Batzuetan izugarrizko lana eginda sortzen duzu, kanpora ateratzen duzu, eta ez du halako sonari. Beste garrantzi bat emango balitzaio, sortzaile gehiago izango liratekeela.
Maya: Sortzailea izatea ezohikoa da, alegia. Hori ziurrenik gure hezkuntzaren ondorioa da, ez zaitu eramaten hezkuntzak sortzailea izatera. Ez dut inongo kexarik jaso dudan hezkuntzaren gainean, baina ez zihoan bideratuta sorkuntzara. Sortzeko izan dudan inpultsoa, beste bide batzuetatik heldu zait: eskolaz kanpoko jardueretatik, familia ingurunetik… Gure jarduna ez dago normalizatua.
Urruzuno: Sorkuntza, kasik, norberaren harrikada da. Nik hala bizi dut. Norbera non dagoen eta non kokatzen den sortzaile bezala ere badu bere eragina.
Maritxalar: Sorkuntzaz ari garenean, arteaz ari gara, kulturaz. Oraindik, gure hezkuntza sistemak ez du sorkuntza lantzen, elikatzen, ahalbidetzen, eta beste gaitasunak bai, ingelesa eta zientziak, oso baliagarriak direnak dudarik gabe, baina sorkuntzari, arteari edo kulturari bigarren mailako balioa ematen zaio.
Sortzaile izan nahi duzula? Oso ondo, baina ongi etorri desertuko trabesia batetara edo etengabeko zailtasun pilaketara. Oztopo ekonomikoak, bai eta errekonozimendukoak ere aurkituko dituzu. Edozein ofiziok sorkuntzak edo arteak baino balio handiagoa du gizarte ikuspegitik, ordaintzeko garaian adibidez. Iturgin bati, berak eskatutakoa ordainduko zaio; artista bati? Umeek, gazteek daukaten sortzaile sen hori, gero itzali egiten zaie, anputatu egiten zaie nolabait, eta badago gizarte arazo bat. Ez da komeni gizarte sortzaileegia izatea, badaezpada, kontrolatzen errazagoa baita emari edo iniziatiba propioa ez duen jendartea.
Pintura, dantza, argazkilaritza… Arte diziplina ezberdinetan ari zarete. Zein da horien egoera Errenterian, nahikoa babestuta sentitzen zarete?
Maya: Esango nuke hemen testuinguru bat badagoela gauzak gertatzeko. Inongo zalantzarik ez daukat, halaber, hamaika punta atera eta beste hainbeste kritika konstruktibo egin ditzakegula, baina gure herrian oso gauza garrantzitsua existitzen dela esango nuke: herri mugimendu sendoa; eta gu garen belaunaldietakoak izanik, salda horietatik elikatu gara.
Une honetan herriak etorkizunari begira dituen kultur planek, bestalde, perspektiba ematen dute profesionalki horretan jarduten bazara ortzi-muga izateko, bai azpiegituran zein plangintzan. Hau esanda, aipatu behar da ez duela ezertarako balio azpiegitura batzuk izatea norabide zuzenik gabe. Erronka handia dugu bide horretan, baina uste dut hori dela intentzioa.
Urruzuno: Azken urteetan udalak duen egin nahi hori, komunitatetik egiteko gogoa, sumatzen da; alde handia dago aurreko garaiekin. Hori dena gure alde dago. Herribirusa erakusketaren beroaldiarekin nago oraindik. Udala jarri zen nirekin harremanetan nire argazkiekin erakusketa antolatzeko. Hori gertatzea zegoela amestu ere ez nuen egingo orain dela urte batzuk, ezinezkoa zen. Hori bai, gauza bat sortzea da, eta beste bat horretaz bizitzea. Ikaragarria da zenbat jende etortzen den argazkiak debalde eskatzera, eta horri buelta ematea oso zaila da. Ni orain hasi naiz lanketa egiten, argazkiak egitea kostatzen zaidalako, lan horri balioa emateko. Hori ere aldatzen ari da.
Maritxalar: Arte adierazpenen artean badagoela diferentzia uste dut. Gizarteak arte adierazpen batzuk errazago kontsumitu edo onartzen ditu, erakargarriagoak egiten zaizkio, eta beste batzuk zailxeagoa dute kontsumo maila horretara iristea. Osasunaz hitz egingo nuke. Herrian, arte eszenikoak oso osasuntsu ikusten ditut, eta hori atzean dagoen lan ikaragarri eta talentuaren ondorioa da; udalak egin du apustu bat eta bikaina da. Arte plastikoetan ez da horrela, gaixo daude, eztulka ari dira oraindik; ez daude hilzorian, baina ez daude osasuntsu, eta arte plastikoen hautua egin dugunok, izan pintura, izan eskultura, izan argazkilaritza, oraindik ez dugu hain erraza jendearengana iristea. Udalak erantzun bat ematen du, elikatu egiten du eskaera bat, eta oso ondo egiten du. Arte plastikoetan jendea ez da udaletxean ate joka izaten hurrengo erakusketa noiz antolatuko, ez dago eskari bat, ez dago gose hori. Apur bat kritikoa izango naiz, gure herriak erakusketa areto duin bat ez izatea, adibidez, sinestezina egiten zait. Artista plastiko bezala dramatikoa da, nik nahi dut jarraitu sortzen, pintatzen, baina nire herrian bertan ez daukat erakusteko tokirik.
«Dantzatzen den herria ez da inoiz hilko» esaldiarekin, dantzan jarri zenuen herria. Zer suposatzen du herritarren babes hori sentitzeak?
Maya: Oso polita da. Ondorio bat dela pentsatzen dut, dantza herriaren bizitzan oso presente egon da, ez da kasualitatea Kukai hemen sortzea. Erabaki batzuen ondorioa izan gara, eta jende baten lan boluntario handiaren emaitza. Jende hori gabe, ziur naiz gu ere ez ginatekeela hemen izango.
Era berean, uste dut Kukai abiatu zenean oso errotuta sortu zela bere errealitatean. Hemen sortzen ditugu gure emanaldiak, eta urtean ia 100 saio egiten ari gara oso leku ezberdinetan, baina gure lotura herriarekin oso inportantea da: hemen egiten dugu lan, herriko bizitzan aktibo gaude norbanako gisa, eta lan artistiko bat egiteaz gain udalarekin dugun hitzarmenaren bidez sentsibilizazio ekintzak antolatzen ditugu, eta emanaldiak ere egiten ditugu. Horrek, azken batean, elkar elikatzen gaitu, guk egindako lanak herria eta herritarrak elikatzen ditu, eta alderantziz ere.
Herribirusa. Zure proiektuetako bat baino ez da. Herria, herritarrak eta giro zehatz bat jaso dituzu, eta herri osoan barrena erakutsi.
Urruzuno: Nire herrian, kaleetan, eta herritarrekin erakutsi dut nire lana, nirea, gure bihurtu delako herritarren parte hartzearekin. Hotzikara sumatzen dut oraindik gaiaz hitz eginda, hunkitu egiten naiz.
700. urteurrenarekin atera nintzenean balkoi eta leihoetan zer zegoen ikusi eta argazkiak egitera, herriari emanda zeuden herritarrak topatu nituen. Orduan erabaki nuen jendearekin zer edo zer egin behar nuela. 150 lagun etorri ziren nire harrikadaren parte izateko, ikaragarria izan da. Mosaikoa egin nuenean, tribu berekoak ematen genuen, eta hala ginen, herrikideak, eta egungo herriaren irudia ematen saiatu nintzen azal kolore ezberdineko jendea atera zedin, adin ezberdinetakoak, emakumeak, gizonak. Denak elkarrekin zerbaiten parte sentitu ziren, eta hori ikaragarria da.
Erakusketa bera kalean egiteak biribildu egin du proiektua. Kalean erakustea ederra izan da.
Mikel Laboaren mosaikoa josi zenuen Agirre Lehendakariaren plazan. Zure arrastoetako bat hori izango da herrian. Nolakoa izan zen prozesua?
Maritxalar: 2012ko udan izan zen, Kabia proiektuaren barruan. Sortzaile edo artisten bilkura berezia egin zen horren barruan eta Iker Torres, Ainhoa Redondo, Ainara Lasa eta beste hainbat artista plastiko elkartu eta muralgintzaz jardun genuen. Herriko paretak nola jantzi izan zen landu genuena, eta zein ekarpen egin geniezaiokeen guk herriari. Lehenengo lana, Maria Lezo kaletik Gaztañora doazen eskaileretan Erbia eta dortoka ipuinean oinarritutako mosaikoa izan zen. Testuinguru horretan, bururatu zitzaidan Laboari eskaintzea mosaiko bat. Udalera joan, proposamena aurkeztu eta onartu zidaten. Espontaneoa izan zen oso. Txintxarri elkartea mosaikoaren ondoan dago, eta bertako kideek lagundu egin zidaten mosaikorako materialarekin. Itzar Noguerasek Laboaren alaba, Agurtzane, ezagutzen du. Eta bere bitartez, bukatzen ari ginela etorri ziren Maisol Bastida Laboaren alarguna eta alaba. Antza handirik ez zeukala esan zidan Maisolek [Bastida], eta ez zitzaiola asko gustatzen, baina berdin-berdin eskertu nion etorri izana. Esperientzia oso polita izan zen. Nire pinturaren ezaugarrietako bat ez da antzekotasuna.
Herriaren historiaren zein une aukeratuko zenukete sorkuntzarako?
Urruzuno: Lehengo parajeak, ikustea itsasoa iristen zela egungo alondegiraino… Hori erretratatuko nuke ikaragarri gustura, barkuak herri barruraino sartzen deskargatzera. Badaukat debilidadea zuri-beltzarekin, lehengo garaiekin, hainbeste etxe ez zegoenean herrian. Agustinetakoa naiz, eta txikitan iruditzen zitzaidan handitzerakoan aukera izango nuela zaldiz joateko ikastolara, eta kasik abioian joatea tokatu zait.
Maya: Oso zaila egiten zait aukeratzea, baina ume nintzelako, nik oso presente dut 1980ko hamarkadaren hasierako garai hura. Gurasoak Oiartzunen bizi ziren eta zortzi urte nituela etorri ginen hona bizitzera, nahiz eta bizitza osoa hemen egiten nuen, ikastola, futbola, dantza… Segundo Izpizua kalean, izebarenean izaten ginen eta orduak pasatzen nituen balkoi horretan barroteetatik grisak gora eta behera eta barrikadak ikusten. Gero, Xenpelar kalera bizitzera etorri ginenean, berdin. 1983. urteko Madalenak oso barneratuta ditut, ama eta izebarekin nintzelako eta gogoan dut nola ezkutatu ginen han goiko etxeetako batean. Liluragarria da, urteak aurrera doazelako, eta informazio pila galduko da. Uste dut kontatu beharreko gauzak direla, baina nola ekin ez dut argi. Artearen bidez transmititzea merezi duen garai bat da. Arteak transmisioan laguntzen du, besteak beste, gure herriaren historian.
Maritxalar: Oraina aukeratuko nuke. Ezagutzen dudala behintzat ez da orain baino baldintza hoberik izan ziurrenik herrian sortzaile izateko, edo kulturgintzarako. Garai bateko seme-alabak gara eta 1980ko hamarkadarekin lotura berezia daukat. Euskal kulturgintzaren loraldi bat izan zen garai hura, eta adibidez Gasparren egiten ziren erakusketak ditut gogoan, Zumetaren erakusketa oso ohikoa zen. Koldobika Jauregik ere erakutsi du gure herrian, egun oso errekonozimendu handia duten artistek erakusketak egiten zituzten orduan; hori galdu egin da, ez dira halako erakusketak iristen hona. Zirikatzen jarraituko dugu beti, baina onartu behar dugu, egun dauden eskaintzak, baliabideak, udaletik deitzea proposamenak egiten baldintza duinekin eta kontratu batekin, ikaragarria dela. Pentsaezina zen hori lehen, eta egun gertatzen ari da.
Sortzaile bezala ere egungoak garai oso bereziak dira, ez pandemiarekin soilik, politikoki ere. Memoriaren lanketari dagokionean, badago belaunaldi bat nire erreferentzia asko ezagutzen ez dituenak. Lanketa ikaragarria dugu egiteko.
Nolakoa da Errenteria pintorearen begietara, zein kolore ditu?
Maritxalar: Grisa, papelerako kea, lainotua… baina grisa ez zentzu txarrean, grisa fondoa da, eta horren gainean, kolore biziagoak ari dira ateratzen, gama nahiko biziak daude azken hamarkadan, izan ere, herriak emari handia izan baitu kulturgintzan eta artegintzan, baita gizartean ere. Fondoak grisa izan behar du, gris-urdinxka bat esan dezagun, itsasoarekin lotuta.
Zuri-beltza hala koloretan, nola ikusten duzu?
Urruzuno: Pertsona gisa koloretsua ikusten dut, argazkietan ikusiko nuke zuri-beltzean ere gustuko dudalako. Herri honetan gauza asko deskubritzen ari naiz azken urteetan, sekulako txokoak ditugu. Alde Zaharra bai, baina Iztietak ere baditu, gauza asko ditugu oraindik deskubritzeko. Argazki urbanoak zuri-beltzean egingo nituzke, baina nik uste dut herri hau bizia eta koloretsua dela, dudarik gabe.
Zein dantza, zein pausu jarriko zenioke herri honen historiari?
Maya: Pausua ez dakit, baina esango nuke koreografia oso bizia litzatekeela. Zirkulu bat, etengabe mugimenduan dagoena, eta bertara elementuak sartzen doazena etengabe, erritmo aldaketa handiekin.
Margotzea gustatuko litzaizukeen pareta bat?
Maritxalar: Pareta bat behar du izan? Badaukat proiektu bat oraindik lantzen ari naizena. Torrekuan badago zauri bat fatxadan, eta uste dut, zauri horrek zauri gisa proiektu artistiko ederra daukala. Berlingo harresia zegoen lekua ez dute estali, arrastoa han dago. Torrekuako hutsune edo haustura horrekin zer edo zer egitea gustatuko litzaidake. Amona han bizi zen, eta lotura dut bertan. Hutsune hori koloreztatuko nuke.
Kamerarekin erretratatu duzun txokorik ederrena?
Urruzuno: Pila bat daude, eta herria aldatzen doan neurrian gehiago sortzen dira. Super eraikinaren [Lekuona] zain nago oraintxe, egin dizkiot argazki batzuk. Zilarrezko distira hori erreka eta papeleraren lerroan sartzea ikaragarria iruditzen zait. Fabrikek ere erakartzen naute, horrekin ari naiz orain… Industrial samar nago.
Dantzarako agertoki perfektua?
Maya: Leku perfekturik ez dago, eta denak dira baliagarriak aldi berean. Iruditzen zait papelerak okupatzen duen espazio hori guztia zoragarria litzatekeela ez soilik dantzarako, baizik eta artetik lantzeko. Hor dauden biltegiak, paper bobina arteko espazioak… Iruditzen zait kristorena egin daitekeela bertatik. Bestalde, sinbolikoki ere, bere esanahia du. Espazio bat herriaren bihotzean kokatuta, deskubritzeko dagoena, eta gure herriko historiarekin sinbolikoki bat egiten duena.
Nolakoa irudikatzen duzue etorkizuneko Errenteria, nolakoa nahiko zenukete?
Maritxalar: Anitza ezinbestean; euskalduna, baina mundura irekia eta gure erroak eta historia lantzen, gogoan izan eta maitatzen dituena, baina ateak oso zabalik dauzkan herri bezala. Gatazken ondorioz mugak eraisten ari dira, eta mundu guztiko jendea etorriko da; guretzat aberasgarria da eta izango da. Horrelako herria dut amets.
Urruzuno: Herri feminista bihurtuko bagenu hainbeste lan egin eta gero, ondo legoke. Ari gara, horretan gabiltza, eta uste dut lortuko dugula. Haurrei kasu pixka bat egitea ere komenigarria litzateke, tamaina batetik gorakoak baino ez dira kontuan hartzen, eta haurrek asko dute esateko.
Maya: Gutxi dago gehitzeko, beste hitz bat lerro berean: errealitate oso ezberdinak eta herria ikusteko modu oso ezberdinak modu natural batean eta pareko ikusiko dituen herri bat, nondik gatozen eta zer garen kontuan hartuta. Kultura gizartearen zutabe ezinbestekoetako bat bezala presente duen herria amesten dut, osasuna eta hezkuntza ezinbesteko diren bezala, kultura ere izan dadila, horrek ekarriko duelako aniztasuna, integrazioa, sorkuntza, besteak beste, modu natural eta osasungarrian sortzea.
Oarsoaldeari buruzko kalitatezko informazioa eta gertukoa jaso nahi dudalako. Euskaraz bizi nahi dudalako eta hizkuntzaren biziberritzea bultzatu nahi dudalako.Herrigintza egin nahi dudalako.Oarsoaldeko euskarazko komunitatearen parte izan nahi dudalako. Oarsoaldeko herritarrok behar dugulako.
