Soinueneak hogei urte bete ditu. Oiartzungo Ergoien auzoan dute egoitza, eta herri musika aztertu eta dibulgatzeaz arduratzen dira. Juan Mari Beltranek «bizitzako helburuetako bat» bete zuen.
Duela bi asteburu egin zuten zarrabete topaketa. 
iritsi da Juan Mari Beltran (Donostia, 1947). Andoaindik dator, Soinueneak han jarri behar duen erakusketa prestatzetik. Jubilatuta dago, baina ez erretiratua: herri musikari eskaintzen dizkio eguneko ordu gehienak.
Ergoiengo museoa ireki zutenetik hogei urte bete ziren pasa den martxoaren 1ean. Proiektu hori nola sortu zen galdetzean, «telegrafikoki» azalduko duela esan du Beltranek, telegrafoak erabiliagoak ziren garai batera joanez.
Ia arnasarik hartu gabe bota du: «Zazpi urterekin hasi nintzen Etxarriko musika eskolara joaten. Txistua eta klarinetea jotzen hasi nintzen. 15 urterekin, Donostiara etorri ginen bizitzera, eta Isidro Ansorenarekin harremanetan jarri nintzen, baita euskal dantza taldeekin ere. Argian ginela, Juan Antonio Urbeltz dator, eta Jorge Oteiza inguruan zebilen. Herri kulturari beste begirada bat eman genion; Mauricio Elizalde txistua jotzen entzuten genuen, eta zerbait berritzailea entzuten genuen, bizi-bizia. Ondoren Aita Donostia ezagutu nuen, baita Bela Bartok ere».
Kontaketa kronologikoan eten txiki bat egin du, herri musika etengabe berritzen den zerbait dela aldarrikatzeko. Euskal Herritik kanpora ateratzeak herri musikarekiko interesa areagotu ziola gaineratu du: «Berdintasunak eta ezberdintasunak ikusten dituzu soinu tresnak, diskoak eta beste erosten. Pixkanaka materiala biltzen hasten zara. 1990erako, talde asko etortzen zaizkizu galdezka ea hau eta bestea baduzun. Kanpokoentzako zerbitzu horri erantzutea oso zaila da».
Urte hartan idatzi zuen egun Soinuenea den proiektuari buruzko lehenengo zirriborroa. Horrekin batera, baina, Jorge Riezu laguntzen hasi zen, Aita Donostiaren kantutegiari buruzko lana egiteko. Lau urte pasatu zituen Beltranek jardun horretan. 1994an, zirriborro hura tiraderatik atera, marduldu, eta aurreproiektu bat sortu zuen, ateak «kax-kax jotzen» hasteko.
Ituren eta Oiartzunek bere interesa adierazi zuten. «Hernaniko Musika Eskolan egiten nuen lan orduan, eta lana bukatzean joan-etorria egiteko, hobe geratzen zitzaidan Oiartzun». 1995ean hasi ziren materiala Ergoienera eramaten. «Bi asto eta ate etzan bat mahai moduan, ordenagailu bat gainean, eta hor hasi ginen inbentarioa egiten. Zazpi urte eman genituen prestaketan».
Soinuenearena «abentura» bezala definitu du, eta ilusioarekin bizitzen jarraitzen duela nabaritzen zaio. «Lehengo astean Mutrikuko hiru talde izan genituen, eta bisita motzegia egin zitzaiela esan ziguten. Hori niretzako da…», adierazi du, eskuak zabalduz eta gora begira, asebetetzen duela irudikatu nahian.
Juan Mari Beltran, edateko erabiltzen den lastotxo bati doinuak ateratzen.
«Bizitzako helburuetako bat» bete zuela berretsi du. «Batek esaten zuen bezala: ‘Bestela, zertarako etorri gara?’. Uste dut ni honetarako etorri nintzela, eta horretan jarraitzen dugu, ilusio handiarekin». Bere esanetan, proiektuak «martxa hartua» du, eta bete behar zuen funtzioa betetzen duela. «Beste kontu bat da toki handiago bat beharko genukeela».
Euskal Herrian zein kanpoan «erreferentzia» direla nabarmendu du. Beltranek adibide hurbila jarri du: pasa den astean Berlingo flauta irakasle batek kontsulta egin zien. «Gure txikitasunean handi samarrak», esan du, barrez.
Lan bukaezina
Berretsi duenez, beraien lana ez da bukatu. Aldatu bai, baina bukatu ez. «Gertatzen dena da», argitu nahi du, «1965eko Juan Mari hura mutil kozkor bat zela, helduagoak ziren pertsonei grabatzen. Gaur egun, ni baino askoz gazteagoak direnak grabatzen ditut».
Herri musika bizirik dagoen artean jarraituko du biltzen. Izan ere, herri musika bera garatzen doala nabarmendu du. «Interesgarria izango litzateke entzutea Oiartzungo 50 urtekoek nola kantatzen dituzten abesti zaharrak. Ez dute kantatuko Juan Mari Lekuonak duela 50 urte erregistratuko zuen bezala. Tokatu zait bertso doinuak gazteagoei grabatzea. Gozada bat da. Hortxe dago hori guztia», esan du, fonoteka erakutsiz.
«Norbaitek zerbait kantatzen du, eta telefonoko grabagailuarekin erregistratzen dut. ‘Errepikatu berriro’, esaten diot, eta hartzen dut. Zerbait freskoa entzuten dut». Herri musikak erakargarria izaten jarraitzen duela aldarrikatu du. Anekdota bat kontatu du Beltranek.
Alegian gertatu zitzaion pasadizo baten berri eman du. «Tabernetan ematen dituzten lastotxo batekin joalditxo bat egin nuen». Bulegoan duen zulodun lastotxo bat hartu du, eta jotzen hasi da. Kontatzen jarraitu du: «Afaltzera joan ginen, eta plaza ondotik pasatzean, han entzun nuen kontzertuan egondako haur bat, tabernan eskatutako lastotxo bat jotzen. Play Station edukiko zuen hark, baina… Zein kontent joan nintzen etxera».
Etengabe berritu eta herriarekin lotura duen eragilea
Soinuenea Fundazioak bi erakunde kudeatzen ditu. Alde batetik dago Herri Musika Eskola, eta bestetik, Soinuenea museoa. Herri Musika Eskolan hainbat instrumentu jotzen ikasteko aukera dagoela gogorarazi du Joseba Zabaleta Soinueneako teknikariak. Zerrendatzen hasi da: «Herri perkusioan daude txeramelak, kanabera, danborra eta panderoa. Horrez gain, xirularru gaita, txistua, dultzaina, txalaparta, biolina eta alboka».
1999ra jauzi egin du Zabaletak. «Eskola hau muntatzean, pentsatu zen Oiartzunen bazegoela eskaintza bat, Haurtzaro Ikastolak eta Elizalde Herri Eskolak zein Ibargain Musika Eskolak ematen zutena. Hortik kanpo zer eskaini genezakeen hausnartzen hasi ginen. Txalapartarekin hasi ginen, eta gaur egun arteko eskaintza eman arte joan gara osatzen. 72 matrikula dauzkagu gaur egun; ikasle asko pasatu da hemendik». Herrikoak ez ezik, Bidasoko eta Donostialdeko ikasleak ere badituzte.
Museoan bisitak eskaintzen dituztela gogorarazi du. Bakarka izan daitezke, audiogidarekin. Taldeak ere jasotzen dituzte. «Gehienak ikastetxeak dira, bisitarien %80 inguru. Gainontzekoak dira musikazaleak. Turista bakan batzuk ere jasotzen ditugu, batez ere udan». Biblioteka, fonoteka, irudi artxiboa, edota Juan Mari Beltranen soinu tresna bilduma ere Soinuenean gordetzen dituzte.
«Material hori guztia bildu, gorde, katalogatu eta abar egin behar da». Soinu tresnak, katalogatuta, 1.680 dituzte, eta beste batzuk daude oraindik katalogo lan hori egiteke dutenak. Dokumentuei dagokienez, 25.000 inguru jaso dituzte: aldizkariak, liburuak, esku-orriak, kartelak, diskoak…
«Beste atal bat izango litzateke landa lanean grabatutakoa, ez editatutakoa. Batez ere Beltranek 1960ko hamarkadatik aurrera grabatu duen materiala izango litzateke, baserrietan, zaharren egoitzetan eta abar. Noizbait gure webgunean kontsultagarri izatea da gure helburua, baina oraindik koska handi bat falta da», adierazi du Zabaletak.
Urteroko ekitaldiak
Urtero kontzertu zikloa antolatzen du, urtaroko bat. Beti izaten dira kontzertu bikoitzak: kanpoko talde bat ekartzen dute, eta bestea Euskal Herrikoa da. Bien arteko berdintasunak eta diferentziak azaleratzea dute helburu, besteak beste.
Gainera, kontzertu egun horretan, goizez, familientzako kontzertu didaktikoak ematen dituzte. Izan ere, Abaraxka ludotekarekin elkarlanean daramatzate hainbat urte, eta hilean behin, saio bat egiten dute. Kantua, dantza eta abar lantzen dituzte saio horietan.
Urtean behin jardunaldiak antolatzen dituztela azaldu du Zabaletak. Europako kantzioneroak izan ziren iaz landutako gaia. «Aurten atseden hartuko dugu, pandemiarekin pixka bat okertu delako», zehaztu du. 2023ko martxoan musu-gitarrari buruz arituko dira.
Soinueneko erakusketa bertatik bertara bisita daiteke, baina baita birtualki ere.
Soinuenearen ekitaldiak ez dira hor geratzen: kale bueltak antolatzen dituzte, musikarien topaketak, herri musikaren barruan antolatu nahi dutenei azpiegitura uzten diete, beste erakundeekin elkartrukeak, musika eskolekin kolaborazioak…
Aldizkaria ere publikatzen dute, beraien webgunean bisita daitekeena, eta erakusketa ibiltariak antolatzen aritzen dira. Orain Andoaingo Bastero kultur etxean ikus daiteke, adibidez.
Webgunea, berritzen
Soinuenearen webguneak hamabost urte baino gehiago ditu, bertsio ezberdinekin. 2016tik aurrera «jauzi handia» eman zutela adierazi du Zabaletak. Pandemiarekin jauzi hori are handiagoa izan dela uste du, «abiadura bizitu» dela.
Horregatik, museo fisiko bat eta beste bat digitala dituzte. Soinueneak «abantaila» bat izan du: museoak elikatzen dituen fitxak ez direla urte bakarrean egin. «Oinarri ona dugu hor. Soinu tresnen katalogazioak hasieratik eginda dauzkagu». Horrez gain, fitxa horietako bakoitza eduki multimediarekin «jantzi» dutela nabarmendu du. Pandemiak sortutako geldialdia horretarako baliatu dute, bisitaririk jaso gabe izan direlako.
Modu horretan, 185 tresna esanguratsuenen 3D argazkiak atera dituzte. Beste askori bideoak eta audioak ezarri dizkiete, bisita birtual horiek aberaste aldera. «Dena aldatzen ari da, eta gu, zorionez, mundu horretara egokitzen ari gara. Argi daukaguna da hemendik aurrera horrela izango dela, eta guk lanaren zati handi bat eginda daukagu».
Oiartzungo eragileekin harreman estua dute. Abaraxkaz gain, asko dira elkarlanean aritzen diren eragileak: Lartaun Abesbatza eta txistulari taldea, Ibargain musika eskola, Oidultz dultzaineroekin, Olarri dantza taldea, Oiartzun Irratia, azoka eta horrelakoetan parte hartzen saiatzen dira, eta auzoetako festetan presentzia izan ohi dute… «Oiartzunen gaude, eta gure jardunaren ehuneko handi bat herrian bertan egiten dugu, nahiz eta Soinueneak nazio museo bokazioa duen nolabait».
Oarsoaldeari buruzko kalitatezko informazioa eta gertukoa jaso nahi dudalako. Euskaraz bizi nahi dudalako eta hizkuntzaren biziberritzea bultzatu nahi dudalako.Herrigintza egin nahi dudalako.Oarsoaldeko euskarazko komunitatearen parte izan nahi dudalako. Oarsoaldeko herritarrok behar dugulako.
