"Gure ibilbidea auzoan hasten da, auzotik herrira egin dugu"
Birgilio Labandibar eta Xabier Izagirre ergoiendarrek botako dute bihar xanistebanetako txupina. Jai batzordeak proposatu zion udalari suziria Ergoiengo bi bizilagunek botatzea, 40 urtean auzogintzan eta herrigintzan egindako lana aitortzeko.
Badira zenbait urte Birgilio Labandibar eta Xabier Izagirre Oiartzungo jaiak aurrera ateratzeko lan eta lan dabiltzala. Ergoien auzokoak dira biak, eta bertako jaiak antolatzen hasi ziren lehenik. Gerora, xanistebanetako lanak auzoka birbanatu zituztenean, herriko jaietan murgiltzeko unea iritsi zitzaien. Lau hamarkadako ibilbidearen nondik norakoak kontatu dizkiote HITZAri, aurtengo jaietarako aurreikuspenak azaltzearekin batera.
Aurten xanistebanetako txupina zuek botako duzue. Nola sentitzen zarete?
Birgilio Labandibar: Sorpresa bezala hartu genian, ez genian espero. Jai batzordeak erabaki zian, eta denbora pixka batekin hasi gaituk asimilatzen guretzako ere ohore bat dukela herriko jai batzordeak guregan pentsatzea. Ohore bat izango duk txupinazoa botatzea.
Xabier Izagirre: Gu beti ibili gara itzaleko lanetan. Gazte-gaztetatik, ikusi ez den lan askotan ibili gara, eta horren ordaina da. Ez dakigu guk eman diogun gehiago herriari edo herriak eman digun guri. Baina tira, horrela suertatu da.
Nahiko berezia da aurtengoa, jai batzordeak proposatu baititu zuen izenak. Nola hartu zenuten albistea?
Labandibar: Aurrena harridurarekin, pentsatu genialako: “Zergatik gu?”. Txupina botatzea merezi diken gu bezain beste jende izango duk. Baina, jai batzordetik proposamen hori etorrita, bada, gu pozarren. Xabier erdi profesionala duk txupina botatzen, bere auzoan asko bota ditik. Nik inoiz ez diat bota. Orduan, espero diat pixka bat erakustea.
Izagirre: Sorpresaz. Ez dakit nola baloratzen diren gauzak, baina, horren arabera erabaki bat hartu da. Guk bezain beste lan egin duen jende asko dago herrian, eta haien islada garela pentsatu nahi dugu. Urteetan eta urteetan lan egin duen pertsona asko izan da herri honetan. Nolabait, hori baloratu dute gu aukeratzeko.
Labandibar: Nik pentsatzen diat agian astun samarrak izan gaitukela edo hori pentsatu ditekela, 40 urte inguru zaramaagu jai batzordeko bileretan eta eztabaidetan parte hartzen. Nik uste hori ere baloratuko ziteala, eta esango ditek: “Ea astun horiek pixka bat baztertzen ditiagun” (barrez).
Izagirre: Gogoratzen naiz gure auzoko jaietan Birgilio danborradako zuzendari atera zela hamabost urte zituela. Horrek esan nahi du duela 50 urte baino gehiago izan zela. Nik bi urte gehiago izango nituen. Hamazazpi urterekin beharrezko heldutasuna izaten zen garai hartan. Kalean geunden egun guztia, ez zegoen besterik, gereziak lapurtzen-edo.
Hortik hasi ginen, auzotik. Gero, beranduxeago, pixkanaka etorri ginen herrira. Hainbat arrazoi izan ziren, adibidez, batzuek ekitaldi batzuk antolatzeari utzi ziotela.
Labandibar: Aurretik Arraguak egiten zian danborrada, eta hutsune hori betetzeko Joxe Remigiok esan ziguan “zuek auzoan egiten duzuena zergatik ez duzue orain herri mailan egiten?”, “saiatuko gaituk ahal diagun txukunena egiten” erantzun genioan. Aurten danborrada ateratzen duken 37. urtea izango duk. Pena duk txikiena ia ez dugula egiten, izugarrizko pena. Baina, bakoitzak aukeratzen dik zer egin eta zer ez egin jaietan.
Baina tira, gure ibilbidea luze samarra duk.
Izagirre: Xanistebanetako beste ekitaldietako bat zezenak edo betizuak izaten dira. Francoren denboran, udalak berak eta udaletxeko langileek antolatzen zuten. 1980 inguruan aldatu zen, eta 1980-1985 artean gure auzoak hartu zuen betizuen lana, bai txikiena eta bai handiena. Aurten handiena bakarrik egingo da.
Orain ematen du animalien gaia eztabaidan dagoela, eta ulertzen dugu. Baina, pixkanaka-pixkanaka elkar ulertzen joan behar dugu. Orduan, umeena momentuz kendu egin dugu, legediak 16 urtetik beherako gazteek baimena behar dutela esaten duelako.
Orain, nirekin batera zezenetan laguntzeko ekipoa osatu dugu. Haiek hartu dute ardura, eta ni pixka bat lasaitzen hasi naiz.
Badago erreleboa.
Izagirre: Bai, bai. Badago erreleboa.
Labandibar: Kanpotik ikusita ez dik ematen, baina dena ez duk zezenak botatzea. Hauek [Izagirre eta laguntzaileak] 05:00etan elkartzen dituk udaletxean albaitariarekin, udaltzainekin eta Ertzaintzarekin. Orduan, ez duk zezenak botatzea bakarrik, agiriak betetzea eta beste eginkizunak jaien aurretik hasten dituk. Hori ez zakik jendeak, ez dik ikusten.
Izagirre: Legediak etapa batzuk markatu ditu. Garai batean astakeriak egiten ziren. Gero, pixkanaka-pixkanaka erregulatzen joan da, eta niri normala iruditzen zait. Animalien gaia beste eztabaida bat da, urte guztiko gai bat izango litzateke, animaliak nola dauden zainduak-eta.
Baina, gure ibilbidea auzoan hasten da, auzotik herrira egin dugu. Ekitaldi gehienak auzoetatik antolatu izan dira; bakoitzak bazeukan bere esparrua , bere ordutegia… Aldaketak izaten ziren urtero, gauza berriren bat edo beste. Gu ere hortik hasi ginen, auzoko jaietatik. Auzoko jaietatik etorri ginen herriko jaietako batzordera.
Gaur egun, ekitaldi guztiak ez dira auzoetatik antolatzen, gazte talde pila bat baitaude, eta horiek beste modu batean lan egiten baitute.
Beraz, auzoka lan bat hartzen zenutelako hasi zineten zuek xanistebanetan, eta zezenak eta danborrada antolatzea izan da zuena.
Labandibar: Bai, eta gaur egun ere Oiartzungo jaiek horrela funtzionatzen ditek. Auzo askok hartzen ditek parte jardueraren batean. Herriko jaiak izan arren, auzoetako parte hartzaile eta elkarteak izaten dituk, eta dinamika horrek jarraitu egiten dik. Gaur egun ere berdin-berdin funtzionatzen dik.
Gogoratzen duzue zein urtetan hasi zineten jai batzordean parte hartzen?
Labandibar: 1988an, ni behintzat.
Izagirre: 1985-1988 artean, bai.
Labandibar: Gogoratzen nauk alaba ikastolan hasi zenean harrapatu gintizteala. Xabierrena ez dakit zein urtetan izango zuan, baina, ez duk urruti ibiliko, zaharxeago baituk (barrez).
Izagirre: Hala ere, guk orduan denetarik egiten genuen, ez genuen horrelako profilik esateko: “Gu jaietara, besteak ez-dakit-zertara”. Gaurko egoeran agian pentsaezina litzateke.
Mobilizazio soziopolitikoak zeuden garai hartan. Bazeuden ekitaldi kulturalak ere, baina ekitaldi kulturalak eta soziopolitikoak lotuta zeuden herri honetan. Gainera, gatazka hain gogor zegoenez, oso egoera zailean hasi behar izan genuen.
Auzoko jaietan hasi ginenean, 1973 edo 1974an izango zen, nik oraindik ez nituen 19 urteak eginak. Eta noski, ikurrina azaltzen bazen auzoan… Jaiak egiterakoan dena kontrolatua zegoen, orduan, ekitaldian jarritako gauzen arabera Guardia Zibila etortzen zen. Gure aurrekoak gu baino okerrago ibili ziren, guk azkeneko bukaera hori ezagutu genuen.
Gero legalizatu zen ikurrina. Ikurrina enblema bat zen, orduan, auzoetako jaietan baten bat beti saiatzen zen ikurrina jartzen. Testuinguru horretan egiten ziren gauzak, ez zen gaurko egoera.
Gaurko testuinguruan bakoitzak bere esparruan egiten du lan, eta ez ikutu bere esparrua! Han dago, bere taldearekin, bere lana egiten, eta oso ondo egiten du. Garai hartan, ordea, denera bizi ginen. Auzoetan eta herrian txertatuak ginen, gure zainak herrian sartuta zeuden.
Gure kuadrillan hamabi gara; bada, kalkulua egiten badugu, agian hiruzpalau hilabeteko komisaldegi garaia egin dugu denon artean. Nik Brigada Politiko Soziala ezagutu dut, atera kontuak! Garai batean, 1975ean, Francoren polizia berezia gabardina batekin etortzen zen.
Orduan, gure kuadrilla oso egurtua izan zen. Baina, hala ere, komisaldegitik atera eta esaten genuen: “Tira, nora joan behar dugu orain? Zer egin egin behar dugu? Auzoko jaiak egin behar dira? Bada, auzoko jaiak!”. Ez ginen etxean geldi egoten, arriskua ere ez genuen hainbeste ikusten.
Herriari lotuak ginen, baina, politikoki oso egoera larria zegoen. Hankak lurrean ondo jarrita ibili behar zenuen.
Labandibar: Anekdota bezala, ni danborradan sartua egon nauk beti. Nire jendaurreko lehenengo emanaldia zuzendari bezala atera ninduanekoa izango zuan. Bada, Claudio jauna, Oiartzungo aguazila, espainiar banderarekin ateraz gero ez geniala danborradarik egingo izan zuan agindua. Gu han geundean prest, bederatzi urte izango nitian, oso kontentu. Eta, etorri zuan Claudio jauna bere espainiar banderarekin, eta erabaki genian gu ez gintuala aterako.
Izagirre: Denak lurrean eserita, eta hura bakarrik ibili zen.
Beraz, jaiak herriko egoeraren islada ere baziren.
Labandibar: Herriarentzako eta herriko jaiak zituan. Orduan jaiak herrian egindako jarduera guztiak zituan.
Asko aldatu duk nola funtzionatzen diken. Orain, ia dana duk tripa kontua, zurruta eta musika. Jaiak hori bihurtu dituk. Lastima duk beste ekitaldi asko baztertu ditiagula, pena bat duk. Baina, gaur egun ez zegok ia baserritarrik; aldatu egin duk, jarduera asko galdu dituk.
Gaur egun gazteentzako bazkaria eta zaharrentzako bazkaria zeudek, eta horrekin jai guztiak prest. Jendeak ez dik gauza asko egiten, baina gozatu egiten dik. Hori duk jai guztietan pasatzen ari dukena.
Izagirre: Baserria desagertzen edo indarra galtzen joan den heinean mendialdeko jaialdi horiek gutxitzen joan dira. Kaleko festa bihurtu da: poteo herrikoia, bertso poteoa… horrelako gauzak. Eta tira, badu bere alde ona. Gazteen artean beste modu bat dago, eta garai hartan ez zen horrela. Bertsolariak finko egoten ziren, eta bertsolaria ere ez zen gaur egungo bera. Bertso munduak aldaketa handia izan du, eta oso ondo dago.
Nolakoa izaten da herriko jaiak antolatzea? Lan polita izaten da?
Labandibar: Jai batzordeko bilerak beti gatazkatsuak izaten dituk. Batetik, hainbeste ekitaldi zeudek, bata bestearekin ez gainjartzeko lan egin behar izaten diagula. Bestetik, zenbaitetan jai batzordekoak ez dituken gaiak ateratzen dituk; baina tira, horiek ere entzun egin behar dituk. Baina, azken finean, jai batzordean denok elkar ezagutzen diagu, bakoitzak bazekiagu zer antolatu nahi diagun. Gure artean ez zegok arazorik.
Izagirre: Ez dago inolako arazorik. Bakarra, Birgiliok aipatu duen bezala, hainbeste ekitaldi egitea izaten da. Oiartzunen geroz eta parke gehiago daude; baina, plazak, geroz eta gutxiago. Ekitaldi pilo bat daude, eta bata bestearekin gainjartzen dira.
Gatazka ez da hitza, baina, Doneztebe plaza oso okupatua egoten da beti egunez, eta denoi gustatzen zaigu gauzak herrian egitea. Orduan, inguruko plazak erabili behar izaten ditugu; ordutegiaren arabera bat libratu eta bestea bete.
Labandibar: Herri guztietako jaietan jarduera asko zeudek. Jendeak beti esaten dik: “Aspergarriak dira jaiak, beti gauza berdinak dira”. Baina, horrek ere badik bere xarma. Herrian jarduera asko egiten ditukela esan nahi dik; nahiz eta ez ezagutu edo ez gustatu, jarduerak bazeudek. Orduan, jendeak aukeratzen dik zer ikusi, zer entzun, eta kitto. Ez zegok eztabaidarik. Zer nahi diat? Pilota partidua ikustera joan nahi diat? Bada, pilota partidura joango nauk. Bestea, berriz, Madalensorora joango duk dantzariak ikustera. Hori normala duk.
Ideia asko zeudek, jendea parte hartzeko prest zegok. Herria oso zabala duk, Oiartzun oso ezberdina duk: baserritar giroa, nahiz eta ez baserri asko egon; eta kalekumeak deitzen ditiagunak edo gaitukenok. Bi gauzak uztartu behar dituk, ezin duk izan: “Niri hau ez zaidak gustatzen eta kendu egin behar duk”. Nik horrela ikusten diat.
Izagirre: Adibidez, Oiartzungo Baserritar Egunean pintxo lehiaketa txiki bat egiten da. Ondoren, bertako baserriko sagardoa egoten da; urte gutxi hasi zela. Berritasuna da, eta kristoren arrakasta dauka. Zergatik? Bada, Oiartzungo 25 baserrik bi sagardo kutxa ekartzen dituztelako, eta sagardo dastaketa egiten delako. Auzoetan lehenagotik egiten zen hori, baina, orain herrian ere hasi da egiten.
Bestetik, bertsolariak. Askotan pentsatu izan dugu: “Jendea sagardoa edaten dago, eta ez du bertsolaria entzuten”. Aurten, beheko txosnan egongo dira bertsolariak, eta plazan uste dut ez dela bertsolaririk egongo Baserri Egunean. Plaza nahiko betea dago ia. Garai batean, plaza isil-isilik egoten zen, eta bertsolariak bakar-bakarrik kantatzen.
Labandibar: Baina, sagardorik ez zuan egoten (barrez).
Izagirre: Pentsatuko duzu: “Beste ekitaldi bat?”. Bai, baina beharrezkoa zen, bertako baserritarrek ekartzen baitute sagardoa. Menditarrek tokia galdu dute herrian. Salbuespenak salbuespen, baserriak galtzen ari dira, eta gehienak kalean bizi dira. Orduan, sagardo dastaketa berritasun bat da. Nahiz eta baserri txikiak diren, saltzeko baliatzen dute.
Auzokalten ere, Ergoiengo Auzo Elkartean, buru-belarri ibili izan zarete.
Labandibar: Eta oraindik ibiltzen gaituk. Lehen ez zegoan auzo elkarterik, orduan gu elkartzen gintuan jaiak antolatzeko. Pare bat hilabete lehenagotik hasten gintuan bileratxoak egiten-eta, ea nork hartuko zian zein kargu-eta. Jende asko etortzen zuan eskua botatzera, hori oso polita zuan. Gaur egun, auzo elkarteak hartu dik funtzio hori.
Izagirre: Aurrena Ergoiengo Festa Batzordea egon zen. Guk ez genuen elkarterik, Auzokalte oso elkarte berria da. Zenbat urte izango ditu? Hamabost bat urte? Hogei bat, asko jota [1998an eman zuen izena elkarteen erregistroan].
Ordura arte festa batzordearen izenean egiten genuen. Lokaltxo batean elkartzen ginen dozena bat lagun eta lanak banatzen genituen. Hiru edo lau hilabete lehenago hasten ginen taldeak eta bertsolariak lotzen. Gu festa batzordean hasi ginenean, gogoratzen naiz bilerak Bide Alde tabernako atzeko jantokian egiten zirela. Gainera, tabernakoa ere batzordean zegoen.
Birgilio hamalau edo hamabost urterekin hasiko zen; ni hamabost urterekin hasi nintzen. Han egoten ginen, isil-isilik. Gero, pixkanaka-pixkanaka aurreko belaunaldiak utzitako ardurak hartzen hasi ginen. Lan talde bat sortu genuen, eta 20-25 urterekin batzordea bultzatzen genbiltzan.
Labandibar: Guri txupina botatzeko ardura eman zigutek, baina noski, guk ere badiagu laguntzen gaitiken jendea inguruan. Gu danborradan hamar laguneko taldetxoa gaituk, eta eskertzekoa duk. Ez zegok lan asko, baina tira.
Orduan, jende hori ere eskertu nahi diagu. Gure aurpegia egongo duk egun horretako txupinazoan, baina, ahal diagun ergoiendar guztiak lehenago udaletxean argazkitxo bat ateratzeko gelditu gaituk. Gure poza eta lan hori jendeari esker egiten diagula transmititu nahi diagu. Guk ere eskertu behar diagu gure inguruan biltzen eta ekarpena egiten diken jendea, bestela ezin litekek gure jarduerarik egin.
Izagirre: Gu ez ginateke inor izango gure ingurua gabe. Baina, ez bakarrik auzoko eta herriko jaietan, edozer gauzetan baizik. Orduan, jende hori eskertu behar da. Ez auzoetako eta herriko jaiak egiteagatik bakarrik, baizik eta herri honetan zenbat ekitaldi egiten diren urtean begiratu eta beti dagoelako zerbait.
Gainera, orain, gazteak dinamika indartsu batekin heldu dira, beste modu batera lan egitera. Gaur egun, gainera, Landetxen egin duten lokal berri horrekin [Landetxe Kultur Aretoa], eta honekin-eta-bestearekin, kristoren dinamika dauka herri honek.
Egia da garai hartan indar fisiko eta mentala egiten genuela hiru, lau, edo bost tokitan ibiltzeko saltsan. Saltsan ibiltzen ginen, perrexila eta tipula bezala. Gaur egun, askoz hobeto antolatua dago, ekitaldi guztiak agertzen dira herriko aldizkarietan. Garai hartan, kuadrilla elkartu eta esaten genuen: “Hi, hau egin nahi diagu”, eta aurrera. Gogoratzen naiz beheko plazan festibalak egiten genituela.
Egoera asko aldatu da, bai soziopolitikoki baita antolaketa mailan ere. Gaur egun oso-oso prestatuak daude, dena beste modu batera egiten da. Gu beti bultzaka ibiltzen ginen. Bultzaka, eta askotan gaizki, baina tira.
Labandibar: Gehien bat bihotzez egiten genian lan, parte hartu nahi izaten genian. Gaur egun, agian zaharkituak gaudekelako izango duk, baina, beste ikuspuntu bat ikusten diagu. Beste modu batzuk erabiltzen dituk. Deialdi bat egiteko ez duk kalean kartelik ikusten, baina, kartel batekin baino askoz gehiago zabaltzen duk Instagram, Facebook edo Whatsapp erabiltzen baduk.
Guk lehenagoko modua erabiltzen diagu, eta hala ere, iristen duk; orduan, ezin gaituk kexatu. Bazekiagu gaur egun beste moduak zuedekela, eta ondo ikusten diagu; zerbait egiteko baduk behintzat; ez ezer egiteko baduk, bada, ezer ez.
Baina, nik uste Oiartzungo jaien indarra hor zegokela: gazte, ertain eta zaharrek baditekela jaietan parte hartzeko aukera. Hori duk bultzatu behar dukena, jaiak ez dituk ezer jenderik ez bazegok.
Izagirre: Jende pila batek anonimoki eta musu-truk lan asko egin du herri honetan. Gero desagertu egin dira; ez aurreko atetik aterata: bat nekatu delako, bestea adinagatik…. Jende horrek eman zion bultzada herri honi. Bultzada horiek gabe gu ez ginateke inor izango. Aurrekoek emandako bultzada horregatik iritsi gara honera.
Ate joka daude aurtengo xanistebanak. Zer espero duzue?
Labandibar: Bada, nik lan gutxiago egitea espero diat (barrez). Ondo ospatzea espero diat, eta datorren urtearen zain gelditzea. Guk ez diagu beste aukerarik.
Izagirre: Aurreneko egunetik hasi eta bosgarren egunera arte, Birgiliok lehen aipatu bezala, tripa kontuak kristoren indarra hartu du. Niri ondo iruditzen zait. Orduan, hilaren 6a pasatzean denok dietan jarri beharko dugu, denok barazkiak jaten. Euskaldunak beti izan du mahai ondoan egoteko ohitura, baina, uste dut orain sekula baino gehiagokoa dela. Iristen da momentu bat “nik ezin dut egunero mantendu erritmo hau” esaten duzuna.
Guk gehien bat egunez gozatuko dugu. Behar bada gauen bat luzatuko dugu pixka bat, baina, normalean behintzat, gaupasak-eta ahaztu zaizkigu guri; baina tira, Birgilio danborradaren ondoren… (barrez).
Orduan, zer egingo dugun? Bada, niri aurreneko egunean txupina bota eta goiko txosnan lan egitea tokatzen zait, Eliza ondoan dagoen txosnan.
Zezenetara ere etorriko naiz, baina, lasaiago. Taldean horretaz arduratzen diren beste bi lagun daude. Gero, bazkariren batean edo bestean izena emango dut, jubilatuen bazkarira apuntatu naiz aurten. Gorputzak erantzuten duen moduan erabakiko dugu nora joan eta nora ez.
Labandibar: Ekitaldi askotan parte hartzen diagunez, Oiartzungo jaiak gozatzeko beste modu bat diagu. Hilaren 3an sokatiran egoten nauk, 4an danborradan, 5ean txosnan, eta 6an lehen umeen danborrada izaten genian. Orduan, ia egun guztietan konpromiso txiki bat bazaukaagu. Giro ona zaukaagu, festa bizitzeko beste modu bat duk.
Jende gazteari bi gauzak posible direla egin azaldu behar zaiok: lan pixka bat egin eta gozatu, lanik gabe ez baizegok festarik. Orduan, animatzeko esan behar zaiek, bi aldeetatik parte hartzeko jaietan.
