Mikel Arrastia gogoan
KALE KANTOITIK
Garondoan kilima antzeko zerbait sentitu nuen. Bizkarrean, atzetik, lagun batek maitekiro, oharkabean, begiradarekin laztantzen zaituenean bezala.
Atzera jira egin eta hantxe zegoen, hormatik koloretako irribarrea eginez: Mikel Arrastia, zenbat urte! Argazkiak zioenez, 31. Eta gogorapenarekin batera, Mikel nor zen ezagutzeko ekitaldirako gonbidapena.
Zalantzarik ere egin gabe joan nintzen Gaztainoko hitzordura. Lepo beteta zegoen aretoan zeuden lagunek ederki islatzen zuten Mikel auzokidea, naturazalea, txalapartaria, dantzaria, bertsolaria, antimilitarista, kirolaria, langilea, senarra, laguna, ETAko kidea, euskaltzalea… Izan ere, horien guztien batura baitzen Mikel, batez ere.
Han bildutako zenbait lagun Mikelekin bizitakoak aletzen joan ziren. Dantza taldeko kideetatik inork ez genuen deus ere esan. Saioan zehar tupustean zetozkidan oroitzapenak, urteetako loaldi sakonetik esnatzen ari balira bezala: nola goiz goibel hartan dantza taldeko kide batzuk bide txikietatik abiatuta lortu genuen Zentolenera iristea; nola poliziek ekarri zuten Mikel gorpu zeraman hilkutxa; nola lagunek hartu zuten bizkar gainean eta orduan han bertan dantzatu genion Agurra, senitartekoen eta haraino iristea lortu zuten lagun solteen aurrean, poliziez eta polizien furgonaz inguratuak; nola Mikelen aitak zeruak zeharkatu zituen garrasi lazgarri hura bota zuen, minez, artean barruan zirrara eragiten didana. Hurrengo egunetan jendez gainezka zegoen Zumardian egin zitzaion omenaldia ere ongi gogoan dut. Aurrera egin dugulakoan, hara! gaur pentsaezina zitekeena.
Isiltasunak eragindako damuak jota, seguruenik, ez nuke nire oroitzapenak ahanzturan geratzea nahi.
Hurrengo urteko San Joan bezperako soka-dantzan omendu genuen guk. Txalaparta tabernan zegoen Mikelen argazkia hartu, eta urte hartako buruzagiak sokan eraman zuen eskuetan. Gurekin egotea nahi genuen. Egun hartako egunkariek argitaratu zuten gutunak bildu zituen dantzarion sentipenak: «Asaba zaharren ohiturei jarraiki kontsejupetik irten gaituk urtero bezala eta hire hutsunea somatu diagu. Kriston hutsunea. Ez da erraza maila bat gutxiagoko katea osatzea, are gutxiago berori euskarria izan bazen.
Hirurehun eta piko egun, ia urtebete. Denboraldi horretan hamaika sugar itzali duk, hamaika zuhaitz ustel erori, hamaika kimu berri ernetu. Haizeak oraindik jotzen dik, gero eta ozenago, gartsuago, haizeago.
Denboraldi honetan hamaika aldiz izan haugu gogoan, oro argi gugan. San Juan doinua entzun denean, kanpaia dantzadak eleiz-dorrean, malkoak aurpegi zurbiletan betti, bihotzak danba-danba. Pausoka zuhaitz inguruan, Desafioa, Alpargata… badakik, geurea. Malkoz dantzatu diagu hire irriaz ohartu garen arte, hire azken oihuaren oihartzunak tristezia eten duen arte. Gero txaloak.
Gaurko ikusleen txaloak ez hituen txalo soilak, ez beti bezalakoak. Gaurko ikusleen txaloak ez hituen guretzat, Mikel, guretzat ez, entzuten al dituk?».
Uztailaren 18an beteko dira 80 urte gerra galdu genuenetik. Eta 80 urtetan Mikelen heriotza bezalako gertaera bakoitzean galtzen jarraitu dugu, pixka bat gehiago. Nago Gaztainon egin zen gisako lanak erabat beharrezkoak direla, dokumentazio lan interesgarria eta beharrezkoa da, dudarik gabe. Ez dadin gerta, gaur gertatzen ari zaiguna 1936ko gerra hartan jazotakoekin. Alegia, 80 urte geroago hortxe gabiltzala bazterrak arakatzen eta bizirik geratzen diren lekukoen oroimenak estutzen galtzaileon errelatoa eta testigantza ere herri honen historiak jaso dezan. Kontatu digutena eta jakin dugun apurra interpretatu behar dugu orain, gaurko egunetik zentzua eman ezinik. Zer egokiagoa, 31 urte joan diren arren, Gaztainon egin duten moduan oroimen lan hori aurreratzen joatea baino?
Eskerrak gure herriaren memoriaren liburuan historia hurbileko orrialde horiek idatzi dituzuenoi!
