Bikila: "Erakunde guztiak aztertu behar dira bere bilakaeran"
‘Eman zesarri zesarrena’ liburua aurkeztu berri du idazleak. Gatazka armatuaren ondorengo kontakizunari ekarpena egin nahi dio, arrotz ez zaizkion gaiak aztertuta: estatua, ETA, literatura...
Bikila, bere liburu berriena eskuetan duela. Ander semeak diseinatu du azala. Intxorta memoria elkartearekin argitaratu du liburua Joxe Iriarte Bikila-k. Gatazkaren kontakizunari bere ekarpena egin nahi dio Eman zesarri zesarrena liburuarekin.
Zergatik argitaratu duzu orain liburua?
ETAren inguruan idatzi dudanaren sintesia da liburua. Gauza askoz gehiago aztertu eta idatzi ditut, baina momentu honetan nahi nuen ikuspegi orokor bat jarri.
Oraindik militantzian jarraitzen dut, EH Bildun, eta hor gaudenon artean aniztasuna dago: batzuk ezker abertzale klasikoan kokatuta daude, garai batean askok ETAren alde egin zutenak; EAkoak eta, Ajuria Eneko Itunean zeudenak.
Gero beste batzuk ere bagaude, ez ginela ez batarekin ez bestearekin. Batzuekin saiatu ginen estatuaren kontra borrokatzen, baina ez metodo eta egitasmo berberekin; eta besteen kontra, pentsatzen genuelako ez dela egia gizarte hau ez dela demokratikoa.
Kontakizunaren bataila esaten zaion horretan, batzuek diote demokraziak ETA garaitu duela.
Zuk hori gezurtatu nahi duzu?
Bai. Pentsatzen dut Espainiako Estatua ez dela demokratikoa. Ez du esan nahi ez dituela oinarri demokratikoak, baina ez da guztiz.
PSOEk-eta esaten diotenean Podemosi ezin dela Espainiako demokrazia izaera auzitan jarri, gogorarazten Francis Fukuyamak esan zuenean Historia bukatu dela, kapitalismoa garaile izan delako eta hori delako dagoen gauzarik aurreratuena. Horren kontra nago.
Ez nator bat esaten den beste tesi batekin: ETA hemen sortu zela zapalkuntzaren kontra aritzeko, eta horko gudariak izan dira Euskal Herriko askatasunaren adierazpen gorena. Badaude aurrera eramateko bestelako borroka batzuk.
Ikuspuntu horien aurrean, saiatu naiz iritzia ematen, modu erraz eta sinple batean. Gauza batzuetan —estatuena, adibidez— derrigorrez sartu behar dira teoria filosofikoak eta.
Gainera, estatuaz gain, Espainiakoa eta Frantziakoa zehazki aztertu behar dituzu. Estatu burgesak ez dira guztiz demokratikoak, baina estatu bakoitzak bere izaera du. Hor dago Danimarka eta Groenlandiako auziarekin duen jarrera. Espainiak gutxiengoekiko izan duen jarrera beti izan da bortitza.
«Lehen borrokaren bi aldeak nazionala eta soziala ziren; orain poliedrikoa da»
Hiru zatitan banatu duzu. Lehenik estatua aipatzen duzu, gero ETA eta, azkena, kontakizunean ardaztu duzu. Estatuari, abestiak zioen bezala, «gerra beti» eman nahi diozula dirudi.
Esaten da azken urteetan ETAk jende asko hil duela, eta estatuak gutxiago. Hori azaleko konklusioa da. Estatuak zer egin duen ikusita, alderaezina da. Beste zenbat gauza badaude, kontakizun eta memoriaren arloan.
Adibidez, EAJk esaten du ETAren sorrera gaitz bat izan zela eta ez zela gertatu behar. Hor bi gauza daude: ETAren sorrera eta haren bilakaera. Erakunde politiko guztiak aztertu behar dira bere bilakaeran. Zergatik sortu ziren eta nola bukatu zuten.
Batzuek esaten dute «ETA txarra eta ETA ona» zeudela. Ez nago ados horrekin; garapena ikusi behar da. Bere garaian, bazuen zentzua ETA bezalako talde bat sortzea diktaduraren kontra egiteko.
EAJri galdera bera egin diezaiokegu: biolentziari biolentziarekin ezin bazaio erantzun, zergatik sortu zuten Eusko Gudarostea? Gauza horiek guztiak bere testuinguruan hartu behar dira, eta gaur egun EAJk egiten duena oportunismo hutsa da. Nik zilegitasun hura onartzen diot. Beste bat da gero zer egin zen.
Gailentasun etikoa oso garrantzitsua da. Esate baterako, ETAk indarkeria egiten zuen, baina jendeak igartzen zuen. ETAk egurra ematen zion estatuari, baina ez zen herriarekin sartzen. Are, bere borondatea da herriaren askatasuna.
Estatuak herriaren kontra egiten zuen. Berezitasun hori denborarekin galtzen joan zen, eta momentu batean sufrimenduaren sozializazioarekin ezabatzen dira marra guztiak.
Orduan galdu al zuen zilegitasuna?
Trantsizioaren hasieran, ETAren estrategian ez nuen sinesten, baina bazegoen zilegitasuna: errepresioa oso handia zen, hilak zeuden… testuinguru oso bortitza zuen. Gizartea aldatzen joan zen, eta ETA ez zen egokitu aldaketa horietara.
Hasieran negoziazioa lortzeko indar hori ez zeukanez, iparra gero eta galduagoa zuen. Garai hartan negoziazioaren alde nengoen; gero ikusten zenuen negoziazioa ez zela posible, eta zulo beltzean gero eta gehiago sartzen ari zela. Azkenerako, pentsatzen nuen borroka armatua bere kabuz utzi behar zuela. Hori gertatu da azkenean.
«Trantsizio hasieran ez nuen ETAren estrategian sinesten, baina bazegoen zilegitasuna»
Horren alde lan egin zenuela diozu.
Ez baduzu ikusten negoziazioaren aukera, beste bide bat aurkitzen saiatzen zara. Lizarra-Garazin posible ikusten nuen ETAk borroka armatua uztea, eta herriaren eskuetan uztea gatazkaren konponbidea. Badakigu estatuak zein maltzurkeria duen, eta EAJk nola jokatu zuen, baina ETAk erabaki zuen bere aldetik ituna uztea. Hura hondamendia izan zen.
Gaur egunean jarraitzen dugu horrekin. Lizarra-Garaziren kasuan, preso gehienak ateratzeko moduan zeuden, legedia zaharra zegoelako. Ondoren aldatu zen legedia, eta preso berri pila bat egon ziren. Horrez gain, gauza garrantzitsu bat gertatu zen: biktimen lobbya sortu zen, eta bere presioa.
Zure ustez lehenago utzi behar zen, baina garai hori da ziur utzi behar zena?
Giroa gehiago gaiztotu zen, eta azken sastakada Loiolako hitzarmena hautsi zenean gertatu zen. Orduan bere kabuz utzi behar izan zuten.
Egoera konplexu horretatik ateratzeko pazientzia behar da, jakinda zer dagoen. Sektore batek ez du onartzen eta jarraitzen du esaten ‘amnistia eta kito’. Nik neuk amnistia nahiko nuke, baina presoak kalera ateratzeko bidea beste bat da, Sarek-eta daramaten hori.
Pasarte batean esaten duzu ETA gabe Euskal Herriko ezkerra indartsuago litzatekeela. Zein analisi egiten duzu?
Garai hartan ikusten nuen ETA oztopo zela ezkerra indartzeko. Horrek ez du esan nahi ezkerraren arazoak ETAn zuela iturburua. Ezkerrak arazo handiak dauzka eta zeuzkan Espainian eta Frantzian, eta han ez dago ETArik. Ezkerraren ajeak oso konplikatuak dira; epe luzerako arazoak ditu.
Hori konpontzeko herri langilearen, feminismoaren eta sektore zapalduen borrokaren indartzetik etorriko da. Hori taxutu behar da. EH Bilduk indar handia du hauteskundeetan, baina ez gaitezen engaina: herrigintza oso ahuldua dago, eta horri buelta eman gabe, gauzak ez dira konponduko.
Joxe Iriarte Bikila Errenteria-Oreretan jaio zen 1945ean. Aspalditik bizi da Oiartzunen.
Paradigma aldaketa egon da hor, agian, baina Euskal Herrian ezkerra beste tokietan baino indartsuago dago. Nazio askapenaren borrokatik dator hori?
Denetik dago, gauzak ez baitira unikasualak. Badago beste ezker bat nazio ikuspuntutik ez dela abertzalea —Podemos—. Nazio borrokak pisu handia dauka: hori konpondu gabe ez dago herriaren askatasunik.
Garai batean esaten zen gure borroka txanponaren bi aldeak zirela: nazionala eta soziala. Egun, ikuspegi oso murritza iruditzen zait; egun, poliedrikoagoa da. Gaur egun ez badiogu aurre egiten klima aldaketari eta ekologia hondamendiari, ez daukagu etorkizunik.
Zer esan emakumeei buruz: zanpatu guztien azpian daude. Zein askatasun eduki dezakegu emakumeak ez badaude horren puntan?
Bloke subertsibo-eraldatzailea sortu behar da. Egungo egoera garai batekoa baino hobea da, orduan gauzak asko murrizten baikenituen. Ez da errazagoa, alde horiei guztiei punta ateratzeak bere zailtasuna dauzkalako.
Baina zer gertatzen da desobedientzia zibilarekin? Bideek oso landuta egon behar dute, baina oso gogorra da. Izugarrizko errepresioa dakar, eta ez da egia indarkeriarik gabe edozer atera daitekeela aurrera.
Estatu arrazoia nagusitzen da hor, ezta? Gupidagabea dela erakutsi dute?
Bai. Gaur egunean gazteriari zein beste hainbat sektoreri kostatzen zaio estatuari aurre egitea, jakinda zer etorriko zaion gero. Asko daukagu lantzeko.
Beraz, jendea kontziente da horrekin?
Horren aurrean beldurra eta prebentzioa dago. Orain gehiago neurtzen dira gauzak nola egiten diren. Adibidez, udaletan. Garai batean, ikusi genituen alkateak intsumisioaren alde egiten, baina gaur egun inhabilitazio gogorrak daude. Ezkerra ezin da mugatu goxo egotera eta kudeaketara, arriskatu egin behar da.
«Ezkerrak ezin da mugatu goxo egon eta kudeatzera; arriskatu egin behar da»
Aipatzen duzu badagoela etika bikoitza. Indarkeria «mota guztiak» arbuiatzen dituen jendea, baina gero herrialde pobretuen ustiaketaren aurrean begiak ixten dituela.
Horren inguruan dagoen zurikeriak asko kezkatu eta molestatzen nau. Alde batetik, ez delako dena ez zuri ez beltz. Ez dago mugimendurik esaten duenik ‘denak baketsua izan behar du’.
Erlijioek gerra erabili dute, mugimendu sozial batzuek batzuetan indarkeria erabili dute…Bestalde, ezin duzu biolentzia edozein modutan erabili, ezin da esan ‘helburuak bideak justifikatzen ditu’.
Gure herrian, garai batean, kale borroka erabili zen —ez zen ondoren etorri zena—. Guardia Zibila etortzen zenean, molotov koktelak botatzen genizkien, eta hori zilegi zen. Euskaldunako langileek, berdin. Borroka defentsiboa zen. Emakume kurduei esango al diegu armekin erantzutea lelokeria dela? Gizarte ongile zuri honetan jende askok aldarrikatzen du ez duela indarkeria erabiliko.
Belaunaldi berriek ez dute ezagutu ez 1936ko Gerra, ez diktadura, ez trantsizioa, ez ETAren borroka armatuaren ondorioak, eta gaur egun, horren inguruan ikuspuntu zehatzik izan gabe, gerta dakizkiokeen gauzekin nola jokatu? Merezi du horri buruz hitz egitea; horregatik, nahiko nuke gazteek ere irakurtzea, baina hori ez dago nire esku.
Kontakizuna ere aipatu duzu.
Bi errelato mota aipatu ditut. Alde batetik, konstituzionalistena. Bestetik, EAJrena; Historia bere alde berrirakurtzen du. Baina badaude gehiago; literaturarena, esaterako. Fernando Arambururen Patria, esaterako. Autoreak leporatu digu euskal idazleoi ETAren aurrean ahulak eta kakatiak izan garela. Bera ez, bera alde horretatik oso garbi dago. Hori gezurra da.
