"Suak itzaltzen kudeatu dugu, estrategia argi bat falta da"
Pandemiaren lehen lerroan lan egiten ari da Donostiako Zainketa Intentsiboko Unitatean Karlos Ibarguren sendagilea. COVID-19aren gordinenean ere, esperientzia politak badirela dio .
Donostia Ospitaleko Zainketa Intentsiboko Unitateko sendagilea zara.
Espezialitatea egin nuen intentsiboetan, eta gero nire plaza atera nuen Donostiako anbulantzian; urte asko izan naiz Emergentziak-en eta egon naiz ere denbora asko zuzendaritzan; urtarrilaren 11n utzi nuen Emergentziak eta itzuli nintzen intentsiboetara.
Beharra sumatu zenuen?
Ez nengoen oso gustura egiten ari ginen zuzendaritza lanarekin, nire kudeatzaileari kontatu nion uste dudala beste kudeaketa mota egin behar zela, ez zitzaidan iruditzen egiten ari ginenarekin ondo ari ginenik, eta erabaki nuen hobe zela uztea, eta berriro gaixoak ikustera itzultzea.
Noiz erabaki zenuen arlo horretan aritzea eta zergatik?
Medikuntza ikastea oso txikitatik oso argi nuen bezala, intentsiboak ez nituen ezagutzen, baina bukatzen ari nintzela, azken aurreko urtean tokatu zitzaidan tesina egitea neurologo batekin eta proposatu zidan intentsiboetan denbora asko ingresatuta izan ziren gaixoen gainean aritzea. Berak eraman nindun intentsiboetara, eta iritsi nintzen hara eta esan nuen, zer da hau? Hau gustatzen zait niri. Une horretan erabaki nuen horretan espezializatzea. Gerora, BAME Barruko Mediku Egoiliarra egiteko zortea izan nuen, Donostian. Eta aurrera.
Berez egoera gogorra bada unitate horretan, gaixoen larritasunarengatik, COVID-19ak gogorragoa bihurtu duela esango zenuke?
Bai, gogorragoa bihurtu du egoera dudarik gabe. Guardia gehiago egin behar ditugu, lehen hiruzpalau egiten bagenituen orain gehiago egin behar ditugu jende gehiago behar delako egunero lanean, aste bukaerak ere gehiago indartu behar ditugu.
Barruko lana ere, lehen baino gogorragoa da. Gaixoa ikustera joateko jantzi behar dugun guztia soinean jarri eta kentzea jada ikaragarria da. Lehen gaixoarekin minutu batean konpontzen genuen kontua eta irten gelatik, berriro beharrezkoa bazen edo okertzen bazen egoera sartzen ginen; orain, sartzen garen unean gaixoa egonkor utzi behar dugu, ezin dugulako sartu-irten ibili uneoro… gogorragoa da.
Zein eragina izan du pandemiak zuen unitatean ari zareten osasun langileengan? Nolakoa da zuen protokoloa?
Hasteko, guardian baldin bagaude 24 orduak maskara soinean ematen ditugu. Salbuespenak salbuespen, otorduetarako kentzen dugu. Lehen guardian ginen guztiak biltzen ginen mahaiaren bueltara, orain, ezin dugu, gehienez binaka eta distantziak mantenduz izaten gara, maskara unetxo horretan kentzen dugu. Bazkariak hartu du beraz, beste dimentsio bat, maskara kentzeko unea izan daiteke. Apur bat deskantsatzeko aukera badugu, gure gelan ere kentzea dugu une batez.
Gaixoarengana sartu behar dugun bakoitzean, eskalapoiak babestu, txapela, FFP 3 maskara, jartzen betaurrekoak, pantaila bat eta txabusina iragazgaitz bat jantzi behar ditugu.
Zer suposatzen du horrela lan egiteak?
Nekea, batetik. Askotan gertatzen zaigu norbait bilatzen aritzea eta ez identifikatzea, berdin jantzita goaz, eta ez dugu elkar ezagutzen; ideia bat egin dezazun, batzuetan gure izena jartzen dugu txabusinetan jakiteko nortzuk ari garen elkarrekin lanean. Gaixoarentzat zer esanik ez, berez intentsiboak inpaktanteak badira, iristen den unean, lauzpabost pertsona gaude gaixoaren inguruan lanean, eta horrela jantzita askoz gogorragoa da. Saiatzen gara lasaitzen baina aurpegia ez digute ikusten, ez da gauza bera, eta saiatzen gara gaixoarekin harremana lehen bezala mantentzen, baina nik susmoa dut ez dela gauza bera, gaixoarentzat batez ere, beregain eragin handiagoa izan behar du dudarik gabe.
Pandemia hasieran bakarrik, inguruko inor ondoan izan gabe, hil ziren COVID-19an positibo ziren hamarnaka lagun. Hori baina agertoki latzagorik irudika al daiteke?
Ez, nik uste dut hori dela gogorrena. Askotan senitarteko askok ezin dute bisitara etorri beraiek ere konfinatuta daudelako, edo ingresatuta. Une honetan, adibidez, intentsiboetan dauzkagu senar-emazteak, biak ingresatuta. Pandemia aurretik bisita egunean bitan zen intentsiboetan, orain egunean behin, eta asteburuan ez da bisitarik; senideek ezin dute gela barrura sartu eta gaixoa ukitu… Orain behintzat, hiltzera doazen gaixoengana sartzen zuten ditugu senideak, babesten ditugu beraiek eta senideak eta gaixoarengana iristen uzten ditugu.
Hori horrela izan dadin zuek eragin duzue?
Hausnarketa kolektiboa izan da. Hasieran beldur handiagoa genuen, ez genekien oso ondo nola kutsatuko ginen gu, nola kutsatuko ziren bisitan joandako senideak; babestuz gero ikusi dugu zailtzen dela transmisio hori, arriskua ez dela ikaragarria, eta uzten diegu izaten senideei. Dolua egiteko garaian bada pausu oso garrantzitsua, eta eskertzen dute.
Pandemia heldu zenean bitarteko pertsonalak zein babeserako bitartekoen falta salatu zenuten osasungintzan ari zareten langileek. Urtebete beteko da aurki COVID-19a gurera heldu zela. Egoera hori aldatu da, edo bitartekoen premia duzue oraindik?
Epaitegiak esan du joan den astean hori horrela izan zela, bitarteko falta zegoela Osasun Saila hori entzunda haserretzen bada ere, baina hori horrela zen, falta zitzaizkigun babeserako materialak. Ulergarria ere izan daiteke; esan zezaketen ‘ez dugu asmatu, pentsatzen genuen Txinan geldituko zela hau, Italian zegoenean ere ez ginen nahikoa bizkor ibili eta iritsi egin zaigu. Ez dugu nahiko materialik’. Beno ba hitz egin dezagun argi, ez dago nahikoa materialik, nola egin dezakegu? Sanitarioak gara eta irits gaitezke hori ulertu eta asumitzera. Hori onargarria da, baina gauzak argi ez kontatzea eta ez esatea ez. Esan ziguten ez zela maskararik erabili behar, ez zela beharrezkoa, eta hurrengo egunean bazeudenean masakarak, derrigor da… Hori da okerren eramaten duguna bai profesionalok eta bai herritarrok. Hitz egin dezagun argi.
Horrelako egoera bizi izan dugu, gaur egun, urtarrilean materialaren bat falta zela sumatu genuen, baina berehala ekarri zuten eta gaur egun babeserako bitartekoak baditugu.
Sendagile gisa, zer izaten ari da gogorrena?
Horrelako unitate batean gogorrena heriotza da. Ikusten duzunean gaixoa ez doala ondo eta ezin duzula ezer gehiago egin, informazio hori familiari eman beharra, inpotentzia hori, pentsatzea zer gehiago egin daitekeen eta aukerarik ez ikustea… Hori da gogorrena. Egia da COVID-19ak ekarri digula nekea, neurri batean beldurra eta ukaezina da nik kide askorengan nekea eta beldurra ikusi ditut, baina nik uste dut egoera oso politak ere utzi dizkigula gogortasun horretan. Nik beti esan dut gauzak ondo doazenean eta gaixo bat ondo ateratzen denean, bai gaixoak eta bai familiak eskerrak ematen dizkizutenean horrek ez duela preziorik, baina gauzak gaizki doazenean eta halere, eskerrak ematen dizkizutenean, hori brutala da; ez dut esango soldata baino gehiago, bizi ere bizi behar dugulako, baina ikaragarrizko balioa dauka, horrek ez du preziorik, eta egunero gertatzen da.
Senideari ematen diozu berri txar bat, esaten diozu ez doala ondo, intubatu egin behar duzula bere senidea, eta eskerrak ematen dizkizu… zein polita.
Kontziente da jendea COVID-19ak izan dezakeen eraginaz?
Baietz esango nuke. Sentsazioa daukat mezu hau ematea garrantzitsua dela. Ni kalera ateratzen naizenean jendea txintxo ikusten dut, maskararekin, distantzia sozialak mantenduz. Badagoela errespetuz jokatzen ez duenik? Bai, baina zein portzentaiaz ari gara? Orokorrean intentsiboetara kutsatuta etorri zaigun jendea saiatu da gauzak ondo egiten eta uste dut erruduntasun hori jendeari ezin diogula sortu.
Aurreko batean familia batek galdetu zidan, ‘zer egin dugu gaizki?’ Ba ezer ez, ez duzu ezer gaizki egin, saiatu zarete zaintzen, eta birusa sartu da etxean. Jendea saiatzen da eta orokorrean gauzak ongi egiten ditu.
Sentsazioa ere badut, eta inguruan ere bizi izan dut, Gabonak datozela eta nola ez dugun ospatuko. Bada aurten ez, ez da tokatzen eta ez da ezer gertatzen ez ospatzeagatik. Izan dugu familiaren bat, Gabonak ospatu, intentsiboetan bukatu, eta beraietako bat hil dena. Familia horri zer geldituko zitzaion barruan horrelako kontu baten ondoren? halako kasu batzuk ikusten dira, baina orokorrean, jendea bada kontziente.
Kutsatzen den jende guztiaren artetik ospitalera iristen den portzentajea oso txikia da, eta intentsiboetara iristen dena, oraindik ere txikiagoa. Niretzako egunerokotasuna da, niretzako dena da intentsiboak eta COVID-19a, baina orokorrean jendeak ez du hori egunero bizitzen; bizitzen du, kutsatu dela bateren bat eta asintomatikoa dela, edo arin pasatzen ari dela etxean, hamar egun pasa ditu eta berriro kalean dagoela, hori da jendeak gehien jasotzen duena. Baina uste dut jendeak ere badakiela batzuk gaizki pasa dutela, hil direla edo intentsiboetan izan direla.
COVID-19arentzat ez dago adinik ezta?
Ez dago adinik ez. Kutsatu jende guztia kutsatzen da, egia da adin bat daukan jendeak eta patologiaren bat duenak okerrago pasatzen duela orokorrean, baina intentsiboetan izan ditugu 30 urtetik beherakoak oso larri izan direnak. Zergatik tokatu zaien beraiei? Auskalo. Ez gaude salbu. Oraintxe bertan errazagoa da hori tokatzea, loteria baino.
Semaforoa, ostalaritza ixtea, kirola debekatzea, kultura mugatzea… eraginkorrak dira neurri horiek, edo olatua tsunami bilakatzen denean hartutako azken muturrekoak iruditzen zaizkizu? Irakurketa pandemiaren kudeaketaz?
Epidemiologikoki ari bagara, distantziak mantentzea, maskara erabiltzea, eskuak garbitzea eraginkorrak direnik zalantzarik ez dago, inongoa ere, eta horren adibide nabarmenena izan daiteke pediatrek aurten ez dutela bronkiolitis kasu bakar bat ere ikusi eta birusa da COVI-19a bezala; ziurrenik maskararekin gabiltzalako izan da. Guk aurten ez dugu inor intentsiboetan ingresatuta izan gripearengatik, beste urteetan bai. Maskarak, distantziak eta eskuak garbitzea efektiboa da.
Nik badut sentsazioa, jende askok duen bezala, kudeatu dugula suak itzaltzen. Falta da estrategia argi bat eta gauza horietaz ere argi hitz egitea. Tokatu zait beste eragile batzuekin hitz egitea, eta denek errepikatzen dute gauza bera, zergatik galdu dugun aukera horrelako krisi gogor bat denon artean gidatu eta kudeatzekoa. Eusko Jaurlaritzak berak egin, eta berak erabaki du, eta eragile gehienak, alderdi politikoak prest zeuden eseri hitz egin eta estrategia komun bat diseinatu, kudeatu eta asumitzeko, ondo doanean eta gaizki doanean. Zentzu horretan aukera oso polita galdu dugu gauzak beste modu batean egiteko.
Azkenean erabakiak hartzen badituzu besteak entzun gabe eta kontuan hartu gabe, gaizki ateratzen direnean kargu hartuko dizute, dudarik gabe.
Amore emateko gogorik sumatu duzu urtebete honetan?
Ez nik ez. Egia da urtarrilaren 11 arte ni emergentzietan nengoela eta intentsiboetan guardiak bakarrik egiten nituela. Nik momentuz ez dut halakorik sumatu, ez dakit iritsiko den une hori, espero dut ezetz. Benetan esaten dut gogorragoa eta nekagarriagoa den arren momentu oso onak ematen ari zaizkidala, eta konpentsatzen dit horrek, momentuz.
Ondokoak eta gure burua zaintzeko zein dira bide eta bitarteko egokiak?
Zein neurriak diren birusa gutxitzeko efektiboak denok ditugu argi. Elkarrizketara nentorrela pankarta handia ikusi dut Iztietako anbulatorioaren kanpoaldean: eskuak, distantzia eta maskara. Nik uste dut ardura eta errespetua direla funtsezko kontuak, arduraz eta errespetuz jokatzen badugu eta badakigunarekin horiek aplikatzen baditugu gauzak ondo joan daitezke. Ez dugu inorekin joan behar bazkaltzera? Ez dakit, argi dudana da bazkaltzen badugu mahai buelta batean eta maskara kentzen badugu arriskua areagotu egiten dela. Ez daukana logikarik da, nik horrelako zerbait egiten badut, gero pertsona oso zaurgarri batengana joatea, badakit hor arriskua areagotzen ari naizela, eta beraz, egoera horretan arduraz jokatu behar dut eta horrelako zerbait egin badut asumitzen arriskua, gero hiru egunean ere adi egon arrisku hori ez eramateko beste inori.
Etxean berdin. Gazteek ez dute atera behar, ezin dute ezer egin? Ba ateratzen badira kontu eduki behar dute agian birusa etxera ekartzen dutelako, eta etxean agian ohikoak ez diren beste neurri batzuk hartu behar dira orduan, kontaktua dagoenean agian maskara jarri behar dute zaurgarriak badaude. Ardura eta errespetua.
Urtebete daramagu honekin eta ulertzen dut, bakardadea latza dela, adineko pertsonen kasuan gehiago, kirola ez egiteak ere badituela bere ondorioak. Arduraz eta errespetuz jokatzen baldin badugu badakigunarekin, nik uste dut gertatu daitekeela kutsatzea bai, baina bitartekoak jartzen baditugu besterik ezin da egin.
Zertan baldintzatu du zuen jarduna pandemiak?
Gauza positiboak aipatuko nituzke. Nik uste dut gehiago batu gaituela, intentsibo barruko kolektiboak askoz ere gertuagoan egin behar dugu lana, bai erizainekin, erizain laguntzaileekin, garbitzaileekin, zeladoreekin… beste espezialitate askorekin ere.
Intentsiboetara heltzen diren pazienteak, heltzen dira batzuetan etxetik zuzenean larrialdietara eta bideratzen dituzte zuzenean unitatera; beste batzuetan plantan ingresatuta egon dondoren iristen zaizkigu, pneumologoek eta gaixotasun kutsakorretako espezialistek edo internistek ikaragarrizko lana egin eta gero gaixo hori guregana heldu ez dadin. Lehen arreta, anbulantzietako jendea, sare hori guztia asko indartu dugula uste dut eta lan hartuemana askoz hobea dela, eta hori ere ekarri du COVID-19ak. Anestesistekin lana estutu da, lehen intentsiboetan intentsibistak bakarrik aritzen ginen, eta pandemiak beste harreman batzuk ekarri ditu, niretzako oso positiboak.
Beldurrik sumatzen duzu ospitaletik atera eta etxera joaten zarenean?
Beldurrik ez. Badago jendea beldurra sentitzen duena, batez ere lehenengo olatuan, badago jendea konfinamendua hotelean eman zuena. Badaude ere lanean ospitalean COVID-19arekin kutsatu, birusa etxera eraman, kutsatu, eta etxekoak hil ere egin diren kasuak, hori ere badago. Beldurra edukitzeko arrazoiak badaude. Nik beldurra ez, baina errespetua badut, eta beti pentsatzen dut, nahikoa babestu naiz lanean? Baina beno nik uste dut ondo babestuta ari garela lanean eta bertan birusarekin kutsatu eta etxera eramateko arriskua txikia dela. Uste dut.
Zein egoeran heltzen da jendea ZIUra COVID-19arekin, eta zein da zuen lana bertan?
COVID-19ak birikei erasotzen dio bereziki. Guk intentsiboetan orain arte ikusten genituen beste organo asko eta beste modu batean heltzen ziren pazienteak. Orain larrialdietatik heltzen bada edota ingresatuta badago guri kontsultatzen badigute arnas estutasun handiarekin dagoelako da, bai plantan edo urgentzietan oxigenoa jartzen diote dosi oso altuetan, eta hala ere ondo ez badoa guregana ekartzen dute. Beraz, hala iristen dira intentsiboetara, arnasa hartzeko zailtasun askorekin, oxigenoarekin eta zenbait tratamenduak hasita, eta errealitatea da birusa hiltzen duen farmakorik ez dagoela; hemen saiatzen gara, biriketako hantura gutxitzen.
Guregana, kezkatuta heltzen dira pazienteak, badakitelako intentsiboetara datozela.
Inork ez du nahi intentsiboetara joan.
Bai hitz hori entzuten duzunean badakizu ez doala ondo. Jende mordoa sartzen gara bera dagoen gelara gure babes ekipamenduarekin, eta segun nola datorren, aguantatzeko moduan dagoela ikusten badugu jartzen diogu beste oxigeno mota bat gehiago laguntzen diona eta plantan ezin dena jarri, eta ikusten dugu nola erantzuten duen eta oxigeno maila nola daukan odolean.
Horrekin ere oxigenoak ezin badu biriketatik odolera pasa eta odoleko oxigenoa oso baxua izaten jarraitzen badu, hurrengo pausua lokartu, hodi bat jartzea trakean eta makinara konektatzea da.
Datozen gaixoetatik batzuk susmatu dezakete zertara datozen intentsiboetara; beste batzuei momentuan esaten diezu jarraitu beharreko pausuak… imajinatu, gauzak ez doazenean ondo, esaten diozunean paziente bati lokartuko duzula, hodia jarri eta makina bati lotuko diozula eta egun batzuk lotan emango dituela. Zein galdera datorkizu burura? ‘Eta aterako naiz hemendik?’ Hori da galdera. Terriblea da. Une horretan gainera bakarrik dago, barruan ez dago bere senitartekorik halako une larri batean; ezezagunez inguratua dago. Oso gogorra da une hori.
Kontrakoak ere baditugu. Lehen aipatu dizudan senar-emazte horiei aste honetan hodia kendu diet biei larunbatean guardian nengoela. Bati hodia kentzen diozu eta poza ikaragarria eman diozu, baina gainera, bere bikoteari ere kendu diozu… Une politak ere baditugula alegia.
Osasun sistema publikoa ZIUn dago? Hala bada, zein tratamendu behar du alta emateko?
Bai. Egia esanda eta alderatuta Espainiako Estatuan nola kudeatu den pandemia, nik uste dut gure erkidegoan ez gaudela egoerarik okerrenean, esan dezakegu onenetakoen artean egon gaitezkeela. Betiko kontua da, nora begiratzen dugun eta norekin alderatzen garen, aldera gaitezen Europara begira jarrita, orduan emaitzak jada ez dira oso onak.
Nik uste dut COVID-19ak Osakidetza eta osasun saila harrapatu dituela gainbehera batean; bazetorren lehen arreta istilu handiekin, bazetozen ospitaleak koordinazio falta ikaragarriarekin, bakoitza bere kabuz, Osakidetzako aholku zuzendaritza oso ahula eta erabaki oso gutxi hartzen, pertsonal arazo oso potoloekin…
Hori guztia alde batera utzita, Osakidetzak izugarrizko behin-behinekotasuna dauka; kalkulatzen dugu profesionalen %40 behin-behinekoa dela. Intentsiboetan erizainak zenbakiak egiten aritu ziren eta ateratzen zitzaien emaitzaren arabera %52 ingurukoa da egoera hori intentsiboetako erizainen artean. Pentsa daiteke zerbitzu oso lehen lerrokoa dela gurea eta jende aldetik asko indartu behar izan dela eta agian eragin duela horrek, baina %40 ikaragarria da. Plaza horiek ez dira estrukturalak, ez dute kode bat, eta ezin dute beraz, inoiz oposizio batera atera.
Oso adibide esanguratsua da Bidasoako anbulantziarena, Bidasoaldeko bizi euste aurreratu medikalizatuarena, alegia. Sortu zuten zerbitzu hori, eta gutxienez egunero egon behar dute mediku batek, erizain batek eta teknikari gidari batek, hori minimoa da. Gutxienez kategoria bakoitzeko bost profesional behar dira plantilan, txandak osatzeko bakarrik, ba ez daude hamabost kode anbulantzia horretan, plaza estrukturalak falta dira. Badakizu beharko dituzula seguru, eta ez daude.
Bada gauza hauek guztiek COVID-19a iritsi denean eragin dute ageriago uztea lehenago bazetorrena.
Irtenbidea badaukate, Osakidetzak eta Osasun Sailak birplanteatu behar dute osasun eredua erabat, goitik behera, ez dut uste horiek konpontzearekin soilik konpontzen denik hau, behar da osasun ereduaren birplanteamendu erabatekoa. Gaur egun ari gara egiten oso eredu asistentzialista, oso gaixotasunari begira, eta egiten ditugun inbertsio gehienak dira merkantalistak asistentzialistak; eskaner berri bat jarri dugu hemen, hemen kirofanoa, Eibarreko ospitalea… dena asistentzialista da eta oso demostratuta dago nahi baduzu herri bateko osasuna areagotu, askoz ere eragin handiagoa daukala beste arlo batzuetan inbertitzeak eta indarrak jartzeak: Etxebizitza, lan duina, bakardadea… gauza horietan lan egiten baduzu lortzen dituzun emaitzak asistentzian inbertituta baino askoz ere handiagoak izango dira. Esaten da asistentzia izan daitekeela osasuna sortzen duten baldintzen artetik %10, eta horretan ari gara indar guztia jartzen, agian inaugurazio horiek gero boto gehiago ekartzen dituztelako.
Zer behar dugu halako eredu bat eraldatzeko? Lehen arreta oso indartsua behar dugu, zerbitzu horrek sustatuko du bakardadea, elikadura, ingurumenarekin, jarduera fisikoarekin lan egitea. Osasun publikoko zuzendaritza eta Osasun sailean ikusi da orain COVID-19arekin osasun publikoko zuzendaritza zegoela oso efektibo gutxirekin, eta prestakuntzarik gabe halako egoera bati aurre egiteko. Badaukate aspaldi aterata plangintza bat lantzeko osasunaren sustapena eskualdeka edo herrika, baina ez daukate efektiborik hori martxan jartzeko, beraien estrategian horretaz hitz egiten dute, osasuna sustatu behar dela, eta hortik etorriko direla aldaketak. Errealitatea da asistentziara joaten garela, hor inbertitzen dugula… eta begira ni asistentzialista naizela egun guztia pasatzen dut asistentzia egiten, baina kontuan hartu behar dugu horrek osasunari %10 aportatzen diola, beste %90 beste gauza batzuek aportatzen diotela. Horretaz kontziente izan behar dute politikoek, baina baita herritarrok ere, guk batzuetan asistentzia gehiago eskatzen dugulako, eta asistentzia gehiago ez da beti osasun gehiago. Osasuna eta asistentzia merkantilizatzen baditugu eta erortzen bagara berriro eredu neoliberal globalizatu honetan berriro lortuko duguna da froga gehiago egitea, baina horrek agian gure osasuna gutxitu egiten du. Herritarrok ere txip aldaketa egin behar dugu eta argi izan hemen garrantzitsua osasuna dela, ez asistentzia; egin dezagun indar osasunean eta asistentzia behar dugunean hor egon dadila eta ondo erantzuteko, baina neurrian, ez gehiegi.